Пензискиот систем во Македонија некогаш и сега

Живееме во време на промени. Најголемиот број на жители во нашата држава се лица кои се родени во последните декади на 20тиот век. Растени и воспитувани во време на социјализмот, а денес активно работоспособно население во капитализмот. Овие генерации на луѓе целиот свој живот се прилагодуваат на новините кои ги носи времето.

Една од тие промени е и промената или реформата на пензискиот систем. Во време на социјализмот пензискиот систем претставувал суштински дел од социјалната политика на државата, бидејќи имал за цел да обезбеди материјална сигурност и достоинствен живот за граѓаните по завршување на нивниот работен век. Начинот на кој се организирал и финансирал пензискиот систем, зависeл од економскиот модел и од идеолошките вредности на општеството. Во социјалистички систем, пензијата се сметала за колективно право и дел од социјалната правда, додека пак денес таа се третира како резултат на индивидуална работа, уплатените придонеси и остварениот принос од инвестициите. Овие различни пристапи не само што ја одредуваат економската структура на државата, туку и нејзината социјална кохезија и стабилност.

Во Југославија (СФРЈ), како и во другите социјалистички држави, пензискиот систем бил управуван од државата. Тој бил заснован на принципот на меѓугенерациска солидарност, што значи дека тогашните вработени со своите придонеси ги финансирале пензиите на постарите генерации. Сите вработени задолжително плаќале придонеси во државниот фонд, а висината на пензијата се одредувала според бројот на години стаж и просечната плата во последните години од работниот век. За овој период карактеристично е и тоа што демографските предизвици биле во корист на вака поставениот пензиски систем.

Во ова време, пензијата не зависела многу од индивидуалните приноси, туку повеќе од општите државни политики. Од тука и еднаквоста била поважна од економската разлика. На пример, вработен во фабрика и доктор добивале слични пензии, бидејќи идеологијата на системот настојувала да спречи класни разлики. Овој модел имал голема предност во тоа што обезбедувал социјална сигурност за сите, дури и за оние кои немале целосен стаж или високи приходи.

Сепак, социјалистичкиот систем имал и значителни слабости. Бидејќи пензискиот фонд бил дел од државниот буџет, неговата стабилност зависела од економската состојба на земјата. Во 80-тите години, кога Југославија се соочила со економска криза, инфлација и зголемена невработеност, системот започнал да покажува знаци на финансиска неодржливост. Бројот на пензионери растел побрзо од бројот на активни работници што довело до недостиг на средства и намалување на реалната вредност на пензиите.

Пензискиот систем во Македонија по осамостојувањето во 1990-тите започнува да го чувствува ваквиот товар и започнува со подготовка на реформа која ќе биде најсоодветна за нашата држава. На почетокот на новиот век, македонскиот пензиски систем ја воведува реформата во системот и започнува да функционира како тростолбен пензиски систем кој опфаќа:

1. Државен пензиски фонд (ПИОСМ) – обезбедува основна социјална сигурност за сите граѓани, брз основа на генерациска солидарност.
2. Задолжителен пензиски фонд – секој вработен има своја пензиска сметка во приватен фонд, каде што неговите средства се акумулираат и истите се инвестираат.
3. Доброволен пензиски фонд – во кој граѓаните можат дополнително да штедат за повисока пензија.

Ако направиме споредбата помеѓу двата модели може да се забележат неколку суштински разлики:

• Пензискиот систем во време на социјализмот нудел сигурност и социјална правда, но страда од неефикасност, низок стимул за работа и финансиска зависност од државата.
• Капитално финансираниот пензиски систем овозможува сигурност, флексибилност, повисоки пензии и лична контрола.

Пензискиот систем е огледало на општествената и економската филозофија на една држава. Во социјалистички општества, тој претставувал израз на колективната грижа и идејата за еднаквост, но бил финансиски ранлив и недоволно стимулативен. Во капиталистичките држави, пензијата е резултат на лична иницијатива и пазарна логика, што создава динамика и можности за напредок, но и ризици и нееднаквост.

Искуството на Македонија, како земја која помина од социјалистички кон капиталистички систем и која се соочува со големи демографски предизвици, покажува дека трансформацијата на пензискиот модел бара внимателен баланс меѓу сигурноста и пазарната ефикасност. Пензиските друштва докажуваат дека одржлив пензиски систем е оној кој комбинира државна заштита со индивидуална одговорност, гарантирајќи достоинствен живот за сите генерации.

Сава пензиско друштво а.д. Скопје е првото пензиско друштво во нашата држава кое ја воведе реформата во пензискиот систем и кое денес управува со отворениот задолжителен пензиски фонд „Сава пензиски фонд“ и отворениот доброволен пензиски фонд „Сава пензија плус“ и управува со повеќе од 280.000 сметки на своите членови во двата фонда. Нашата цел е да обезбедиме финансиска сигурност и одржлива иднина за нашите членови, преку раст на вредноста на пензиските заштеди и обезбедување соодветна пензија за нив.