Младите мајки и мултитаскингот како стил на живеење

„Да правиш две работи истовремено е како да не правиш воопшто ништо“ – вели една американска студија поврзана со мултитаскингот. Асоцијацијата на американски психолози преку студија направена од оваа област истакнува дека при менталното „префрлање“ од една на друга задача се троши повеќе време отколку што се заштедува.

Дополнително, заклучиле дека вообичаено, кога мислиме дека извршуваме успешно повеќе работи одеднаш, всушност не го постигнуваме тоа. Напротив, само рапидно го префрламе нашето внимание од една задача на друга, занемарувајќи го квалитетот во извршувањето.

Мултитаскингот како дел од мајчинството

Способноста за мултитаскинг е есенцијална особина за една млада, современа мајка. Со раѓањето на детето, таа способност се тренира и надоградува секојдневно.

Зарем не се сеќавате на првиот пат кога го земавте во прегратка, а истовремено бришевте истурено млеко на подот? Кога го храневте, а истовремено со една рака си го подготвувате омиленото кафе за кое повеќе од половина ден чекавте погоден момент? Кога го успивавте долго време, па си ставивте bluetooth слушалки и го пуштивте омилениот филм на ТВ?

Со тек на време, ваквата динамика станува рутина и откривате за себеси дека можете многу повеќе од тоа што сте мислеле. 

Мултитаскингот како неопходност

И токму кога ќе воспоставите некаков ред на нештата, доаѓа новиот предизвик – мама се враќа на работа, а детето оди во градинка. Ново ниво на мултитаскинг, нов предизвик. Одговорност на секое поле. Обврски, обврски…како стотици облачиња надвиснуваат над вас. Излезот е да се најде начин како да се исполнуваат, пред да се истурат како пороен дожд врз вас.

Многу често слушам од блиските „фокусирај се само на една работа, никој не очекува сè од тебе“.

Звучи идеално.

Но, реалниот живот на младите мајки не им го допушта ова едноставно решение. Особено ако не растете деца со многу, па и со малку помош. Паровите со деца кои живеат во град различен од фамилијата, знаат на што мислам. Кога сте мултитаскинг мајка бидејќи стилот на живот го бара тоа од вас, потребно е да си го пронајдете најдобриот и најздравиот начин за да ги исполните сите обврски.

Велам и најздравиот, бидејќи секојдневниот мултитаскинг на долг период може да доведе до акумулиран стрес, анксиозност, чувство на вина (зошто не се поминало повеќе време со децата) и очаен недостиг на време за себе.

Порано или подоцна, секоја млада мајка ќе се соочи со истите проблеми, па еве неколку совети од моето искуство кои би сакала да ги споделам со сите Вас:

1.     Воспоставете си граница помеѓу работата и домот

Во Сава пензиско друштво а.д. Скопје, ни е овозможен хибриден модел на работење. Комбинирана работа од дома со работа во канцеларија. Ова е благодат за младите мајки, бидејќи мене лично ми овозможува во деновите кога работам од дома да заштедам време за превоз, кое во голем град значи многу. Заштеденото време го искористувам за домашните обврски – корисна бенефиција два до три пати неделно.

Сепак, имајте предвид дека работниот простор во домот треба да ви биде место во кое го имате целото ваше внимание и фокус, без дистракции како „Мама, ајде кога ќе завршиш да си играме?“, „Мама, ќе седам до тебе и мирен ќе бидам“, а притоа ќе добиете илјада прашања кои чекаат одговор и сто желби кои чекаат да се остварат.

Работата од дома, со сеприсутно дете до вас не би го препорачала никому – таквиот начин на живот не е добар, ниту за мајката, ниту за детето. Секако, работата од дома е препорачана кога децата се згрижени во градинка или некој друг член од семејството се грижи за нив.

2.     Планирајте ги обврските во работната недела

Јас сум планер по природа и секогаш чувствувам помалку стрес доколку направам организација за неколку дена однапред.

Планирајте кој ден ќе работите од дома, а кој од канцеларија.

Вообичаено деновите кога имам повеќе домашни или приватни обврски после работа, како спортски активности или средба со пријатели, избирам да работам од дома. На тој начин од една страна заштедувам време во превоз низ град, а од друга страна работам попродуктивно и поефикасно. Вообичаено е дека после работниот ден од дома ми следува физичка активност која ќе го надомести чувството на не напуштање на домот цел ден.

3.     Поставувајте си приоритети

При планирањето на обврските, најважно е да направите приоретизирање. Речиси невозможно е да ги исполниме сите обврски кои сме ги замислиле. Затоа, мора прво да ги поделиме обврските на два дела – обврски кои навистина е потребно да ги завршиме што побрзо и обврски кои би било добро да ги завршиме, а ќе преживееме и ако не ги завршиме најбрзо.

На првата група и давам поголем приоритет. Потоа го правиме истото за секоја од групите и така сè додека сите обврски не се подредени по приоритет.

На тој начин, дури и кога некоја обврска ќе остане незавршена ќе се чувствуваме подобро, бидејќи ќе знаеме дека тоа се случило од причина да завршиме други – поважни по приоритетот обврски.

4.     Не си поставувајте нереални цели и барајте помош

Ми требаше подолго време да го научам ова. Најчесто бев во трка со себеси колку повеќе задачи да се сработат и сето тоа да биде квалитетно и точно. Тоа е едно чувство на растргнатост, чувство на „недоволно добар за сите“, чувство на „зошто не завршив уште нешто“, желба да се клонираш и да постигнеш сè.

За кого?  Кој ќе биде среќен од една преморена мајка/сопруга/вработена?

Вистината е дека секоја мајка и домаќинка ќе се сложи со мене дека на обврските им нема крај. Но, треба да одлучиме што е важно денес да се заврши, а што може да почека. Рамнотежа помеѓу обврските и очекувањата.

Лично достигнување ми е моментот кога си признав себеси дека барањето поддршка, во било кој облик, не значи слабост. Затоа е важно да не си правиме самите притисок со некоја утописка перфекција за себеси и да се осигураме дека уживаме во времето поминато со нашите деца.

Подобри мајки ќе бидеме ако и само ако и ние самите сме среќни.

5.     Верувајте во себе

Кога пишувам за мултитаскинг мајки кои работат, прашањето кое ми се наметнува е – „Постои ли жена која не работи?“.

Факт е дека сите жени работат, само нивните области на работа може да бидат различни. Некои работат надвор од домот, а други работат full-time како интегрален дел од семејниот систем – домаќинки.

Без разлика на која страна припаѓаме, наша одговорност ни се семејството и работата. Но, на страна од обврските секогаш треба да бидеме јасни со „времето за себе“.

Фокусот и квалитетното работење од една страна, и сакањето, верувањето и почитувањето на себеси од друга страна, се главните мантри за успех на секое поле.

Позитивни ефекти од добри ергономски решенија на работното место

Ергономијата е наука која го проучува соодветниот дизајн помеѓу канцелариите и вработените. Земајќи ги во предвид човечките способности и ограничувања, ергономски дизајнираниот стил на уредување на работниот простор се обидува да биде ефикасен во исполнувањето на функционалните барања на вработените.

Правилното користење на ергономијата се смета за клучна во модерниот канцелариски дизајн. Идеалниот канцелариски дизајн одбегнува затворени простори и се фокусира на отворени и динамични канцеларии.

Добра идеја е и вклучувањето на самите вработени во планирањето на дизајнот на канцеларијата. Неколку истражувања покажуваат дека вработените кои се вклучени во процесот на дизајнот на сопствените канцеларии во пракса се повеќе посветени и попродуктивни во работата.

 Ергономијата има голем број предности кои можете да ги прочитате во понатамошниот дел од текстот.

1. Ергономијата го подобрува физичкото и менталното здравје на вработениот

Набавка на ергономски канцелариски мебел кој е во согласност со прописите и препораките за здравје при работа, овозможува да се намалат здравствените проблеми, како што се болките во грбот и зглобовите, а воедно и спречува повреди на работното место.

Подоброто физичко здравје директно доведува и до подобро ментално здравје што придонесува за помало ниво на стрес, подобро расположение и подобра концентрација при извршување на работните обврски.

2. Ергономијата доведува до поголема продуктивност кај вработениот

Комбинацијата на различни ергономски решенија како што се подлога за глувче приспособена за удобност на раката, подесување на работната маса согласно потребите на вработениот, ергономска канцелариска столица, држач за лаптоп за нивелирање на висината на екранот, како и останати ергономски решенија доведуваат до поголем комфорт на работното место, со што се зголемува квалитетот на работа, односно продуктивноста кај вработените.

3. Ергономијата ги редуцира трошоците

Со вложување во канцелариска ергономија се намалува ергономскиот фактор на ризик како што е МКП. МКП е мускулно–коскено нарушување кое се јавува по несоодветно седење на столицата.

Според одредени истражувања, на околу една третина од вработените им се плаќа надоместок во случај на МКП. Затоа потребно е да се редуцира ваквиот вид на трошок преку инвестирање во удобна канцелариска столица.

Важноста на ергономијата не може доволно да се нагласи. Организациите кои користат специјализирани услуги имаат подобро разбирање на ентериерот на канцеларијата и подобри можности за интеграција на ергономијата во дизајнот на работниот простор.

Целта на ергономското уредување на административните работни места е да им овозможи на вработените кои своето време го поминуваат на седечко компјутерско работно место, покомфорно работење, ослободување од мускулно скелетна болка, подобрено психо-физичко здравје, зголемена благосостојба, а воедно и зголемување на продуктивноста.

Ергономски дизајнираното работно место создава позитивна разлика во ставовите на вработените, а истовремено ја одржува атмосферата која е соодветна за постигнување на организациските цели.

Стефан Пужовски

Како да го прочитате вашиот годишен извештај за пензиска заштеда?

Секој член од втор и трет столб наскоро треба да добие зелен плик со годишен извештај за својата пензиска заштеда. Ова е масовна и многу важна операција за пензиските друштва со која ќе се испорачаат повеќе од половина милион извештаи – во писмена и електронска форма.

Една од најголемите придобивки со воведување на пензискиот систем со 3 столбови – е транспарентноста и отчетноста на пензиските друштва кон своите членови.

Откако ќе го добиете вашиот зелен плик, паметно е да го отворите и да прочитате што пишува внатре. Во продолжение ќе ви објаснам како полесно да го прочитате вашиот извештај. Имено, извештајот се состои од 3 главни делови:

1. Во првиот дел е презентирана вкупна состојба на вашата сметка на датум 31.12. Средствата кои ги имате на овој датум се добиени со следната формула:

Вкупен износ = број на СЕ (сметководствени единици) * вредност на СЕ

Вашата вкупна состојба на сметка во иднината ќе зависи од овие 2 фактора кои имаат тенденција на пораст:

  • „Бројот на СЕ“ може да се зголеми само ако направите нова уплата во фондот. Генерално, „бројот на СЕ“ ќе расте сé до завршување на вашиот работен век поради прилив на нови придонеси во фондот;
  • Од друга страна, „вредноста на СЕ“ никогаш не е фиксна и се менува секој ден во зависност од движењето на пазарната цена на имотот на фондот. Генерално, и „вредноста на СЕ“ има тенденција на пораст поради тоа што вашиот пензиски фонд низ годините има основна цел да оствари вкупна позитивна стапка на принос.
    Можеби во одредена година тоа нема да биде случај поради остварен негативен принос – но, земено вкупно за сите години до пензионирање – пензиските друштва треба да обезбедат вредноста на СЕ да има пораст.

2. Во вториот дел се презентирани сите ваши уплати/исплати во 2022 година. Презентиран е датум на уплата/исплата, опис на трансакција и бруто износ. Во полето „Опис“ најчесто е наведен месецот за кој се однесува придонесот – во формат: година – месецот.
Пример: 202201
2022 – година, 01 – месец.

Ако во полето „Износ“ има некаква негативна вредност, прочитајте веднаш под самата табела на што се должи тоа. Доколку и понатаму не ви е јасно – слободно обратете се до моите колеги кои со задоволство ќе одговорат на вашите прашања на 02/15-500, kontakt@sava-penzisko.mk.

Во рамки на вториот дел од извештајот има и споредбен графички приказ на состојба на вашата сметка на 31.12 од претходните две години.

3. Третиот дел содржи податоци и насоки за да може сами да се најавите и да имате увид во вашата пензиска сметка кога ќе посакате. Тоа може да го направите на следниот начин:

  • Пристапете на нашата веб страна: www.sava-penzisko.mk  или инсталирајте ја мобилната апликација Сава пензиско план
  • Кликнете на менито – Лична сметка
  • Внесете ваше корисничко име и лозинка – (види од Извештајот) или
  • инсталирајте ја мобилната апликација Сава пензиско план
  • Внесете ваше корисничко име и лозинка – (види од Извештајот).

Други важни информации:

  • Средствата од Вашата пензиска заштеда од 2 столб се наменети за ваша старосна пензија и не можете да ги користите пред да остварите законско право – на 62 години за жена, и 64 години за маж. Заради тоа што од овие средства ќе добивате еден дел од вашата пензија – не е дозволено овие средства да ги повлечете наеднаш (еднократно); 
  • Мудар потег е да отворите сметка и да си уплаќате сами дополнителен придонес и во 3 столб. Овие средства од 3 столб може да ги користите најрано од 52 години за жена и 54 години за маж. Средствата од 3 столб може да ги повлечете наеднаш (еднократно);

Моја препорака е да почнете да штедите рано – во вашите дваесетти/триесетти години и да уплаќате редовно. Со раниот почеток на уплата ќе имате долг период на оплодување на вашата сметка – со ова би се исполниле услови за сериозна акумулација на средства во следни 30 и повеќе години.

Континуирани приливи од инвестирањето на пензиските заштеди

Ве информираме дека во периодот од 21.11.2022 – 01.12.2022 година на сметката на Сава пензиски фонд, Отворен задолжителен пензиски фонд пристигнаa приливи од камати во износ од 4.212.809,00 денари по основ на орочени депозити во домашни банки и приливи од камати од инвестиции во домашни државни обврзници, во износ од 34.328.972,00 денари.

Исто така, Ве информираме дека во периодот од 21.11.2022 – 01.12.2022 година на сметката на Сава пензија плус, Отворен доброволен пензиски фонд пристигнаа приливи од камати во износ од 152.973,00 денари, по основ на орочени депозити во домашни банки и приливи од камати од инвестиции во домашни државни обврзници, во износ од 351.120,00 денари.

Овие приливи кои се резултат на инвестирањето на пензиските заштеди акумулирани во пензиските фондови влијаат на пензиските заштеди на членовите.

Повеќе информации за резултатите од инвестирањето на средствата на пензиските фондови имате на https://www.sava-penzisko.mk/mk-mk/company/financial-report/2022/

Супервизор на капитално финансирано пензиско осигурување е Агенцијата за супервизија на капитално финансирано пензиско осигурување (МАПАС) (02) 3224 229, www.mapas.mk

Колку се безбедни вашите средства вложени во пензиските фондови

Секојдневието во кое што денес функционираме се одликува со изразени нестабилност предизвиканa од различни фактори како што се здравствената криза со појавувањето на вирусот ковид-19, или зголемените геополитички ризици по избувнувањето на војната помеѓу Русија и Украина, која што придонесе за зголемени цени на енергенсите и историски високи стапки на инфлација и следствено за значително затегнување на монетарна политика на глобално ниво. Ваквaта нестабилност придонесува за зголемена волатилност на глобалните финансиски пазари. Што значи ова за средствата во пензиските фондови со кои управува Сава пензиско друштво?

Пензиските фондови со кои управува Сава пензиско друштво немаат висок ризичен профил и средствата во пензиските фондови имаат високо ниво на сигурност и безбедност. Во овој текст ќе се обидеме да претставиме дел од аспектите кои придонесуваат за високото ниво на сигурност на средствата со кои управува Сава пензиско друштво.

Прво, капитално финансираното пензиско осигурување е високо регулирана област. Инвестициската активност секојдневно ги следи квантитативните и квалитативните законски и интерно поставените ограничувања кои се во насока на управување со ризиците на кои се изложени средствата на фондовите. Како резултат на овие лимити, доминантен дел од портфолијата на пензиските фондови е вложен во државни обврзници и депозити кои носат фиксен (заклучен) принос и се со енормно ниска чувствителност на ценовни движења на инструментите. Овие вложувања ги амортизираат негативните движења на берзите при негативни информации.

Од друга страна, инструментите со кои активно се тргува (како што се: домашни и странски акции, удели во акциски фондови, одредени странски обврзници и странски обврзнички фондови) се чувствителни на ценовните движења на берзите. Високо квалитетни и стручни кадри изработуваат бројни анализи преку кои што се определуваат стратешките и тактичките цели на долг и краток рок, соодветно. Преку соодветна тактичка поставеност на портфолијата, како и соодветна диверзификација во финансиски инструменти, се настојува да се ограничат осцилациите на вредноста на сметководствената единица на фондовите како резултат на движењето на финансиските пазари. Од друга стана, падот на вредноста на акциите и другите средства на финансиските пазари се користи за купување по атрактивни цени. Со оглед на долгорочниот карактер на обврските на пензиските фондови и долгиот инвестициски хоризонт, системска пазарна корекција претставува можност преку која ќе се изградат позиции во акции и акциски фондови и останати инструменти кои треба да донесат натпросечни приноси во целокупниот период на инвестирање. Во секој случај, не постои оптимален принос без преземање на оптимален ризик. Во овој контекст е и познатата изрека на Ворен Бафет: „Биди плашлив кога останатите се алчни,  биди алчен кога останатите се плашливи“, која упатува на зголемените можности за добри инвестиции во услови на страв и паника на финансиските пазари, и малкуте добри прилики кога владее оптимизам на пазарите.

Во Сава пензиско друштво, инвестирањето на средствата во фондовите се врши врз основа на принципи како што се ефективно донесување на одлуки при определени улоги и одговорности, јасно дефинирани цели, свесност, разбирање и соодветна толеранција на ризиците, мерење на перформанс на фондовите и транспарентност кои се во насока не само на безбедноста на средствата туку и на остварување на посакуваната, долгорочно определена стапка на принос на фондовите со кои управува Сава пензиско друштво. Во однос на ова, за доброто корпоративно управување придонесува и усвојувањето на CFA Institute Asset Manager Code (Кодекс на управувачи со средства на CFA Institute) кој е чекор напред во потврдата на високиот степен на етичност во работењето на Друштвото.

Погоре наведените аргументи за степенот на сигурност на средствата, поставените долгорочни цели и инвестициски хоризонт и моменталните пазарни корекции налагаат побрзо да се започне со вложувања за пензија, за да средствата расположливи во пензија бидат што повисоки!

Мобинг на работно место – како да го препознаеме?

Мобингот се дефинира како појава на психичко малтретирање на работно место, кое се повторува низ повеќе активности, со цел да се деградира работникот по различни основи.  

Мобингот најчесто започнува со обичен конфликт, се развива бавно и прикриено. Жртвите на мобинг се изложени на малтретирање кое е често повторливо и се случува во долг временски период.

Воопшто не е лесно да се идентификува однесување кое претставува мобинг. Затоа е важно да се знае како да се препознае, доколку не може да се избегне. Личноста која го мобира својот колега во многу случаи не сфаќа дека прави нешто погрешно.  Вработениот кој е жртвата на мобинг, пред да почне да ја решава ситуацијата со претпоставениот, треба да е сигурен дека е жртва на мобинг на работно место. Има ситуации на работното место кои може да ги сметаме за несоодветни, непријатни, но тоа не значи дека е мобинг. На пример, ако вработениот ги прекрши интерните процедури за работа, нормално е да настанат тензии и да бидат изречени санкции од претпоставените, но тоа не е мобинг. Исто така, не можеме да очекуваме луѓето секој ден да бидат добро расположени. Ако колегите повремено покажуваат некоја иритација, која е прилично уникатна и вообичаена, тоа исто така не е манифестација на мобинг. Мобингот не е конфликт, но е конфликт кој доколку не се решава може да прерасне и резултира со малтретирање и мобинг.

Затоа, на прашањето за мобинг на работното место поголемо внимание треба да посветат и големите и малите компании, бидејќи мобингот штети на физичкото и менталното здравје и негативно влијае на професионалното напредување на вработениот, кој е жртва на мобинг.

Совети за препознавање на мобинг на работно место

Фактори кои би можеле да предизвикаат мобинг се себичност, лични проблеми кои често произлегуваат од проблемите дома, комплекси, љубомора, постигнување успех во кариера и психолошки терор на сметка на друг, настојување за неуспех да се обвинат други.

Однесување кое претставува мобинг:

Соодветната комуникација е нарушена

Жртвата на мобинг се прекинува во текот на говорот, се ограничуваат нејзините можностите за изразување.  Во текот на разговорот со жртвата на мобинг, таа се прекинува, и се обраќаат со висок тон, се критикува. Со прекумерната и постојана критика се фрустрира жртвата која почнува да се сомнева во своите способности и ја намалува самодовербата. Во работата и се даваат нецелосни упатства, се задржуваат важни информации за извршување на работните задачи.

Можностите за одржување на социјални односи се нарушени

Се однесуваат како да не постои вработениот кој е жртва на мобингот, се игнорира, не се приметува, се забрануваат контакти со вработениот, се изолира.

Репутацијата на вработениот се загрозува

Вработениот кој е жртва на мобингот е предмет на озборување,  исмејување, се шират невистини за него, се имитираат неговите движења, предмет е на подбивни шеги и сл.

Квалитетот на работата, работните резултати и професионалноста на вработениот се оспоруваат

Вработениот кој е жртва на мобингот постојано се критикува, претерано се контролира, му се даваат ниски оценки за работа, му се доделуваат задачи кои се под или над неговите можности.

Здравјето на вработениот се загрозува

Жртвата се присилува да работи работни задачи кои се штетни по нејзиното здравје, без соодветна заштита. Може да се случи да не и се одобри годишен одмор и слободни денови. Можни се и физички закани, сексуална злоупотреба, намерно предизвикување на стрес. Физички напад на жртвата на работното место може да се случи, но поретко поради можноста од кривични казни.

Сајбер мобинг

Се почесто се сретнува во денешно време поради експанзија на интернет комуникацијата и технолошката писменост и е многу подмолен начин на мобинг. Жртвата може да се исмева со поставување на обични видеа или фотографии на социјалните мрежи, независно дали е тоа направено по пат на е-пошта, социјални мрежи, преку мобилен телефон или друг електронски медиум.  Овој вид на мобинг често има страшни последици на само за жртвата на мобинг, туку и за членовите на нејзиното семејството.

За жал, вработените најчесто сами изнаоѓаат начин за надминување на интерперсоналните проблеми, поради страв да не го изгубат работното место. Затоа вработените, треба добро да ги запаметат следните знаци кои упатуваат на мобинг, доколку имаат колега за кој мислат дека ги мобира (им врши мобинг):

  • постојано се сомнева во Вашите одлуки и ги преиспитува вашите решенија;
  • Ви доделува работа што е штетна по Вашето здравје;
  • Ви доделува работа под Вашето ниво или работа што ја намалува Вашата самопочит;
  • шири гласови и полувистини за Вас;
  • Ве озборува со цел да Ви ја наруши репутација и да добие подобра позиција;
  • и;
  • Ве гледа од високо;
  • ги имитира Вашите мимики, движења и одење;
  • Ве омаловажува и Ви дава навредливи прекари;
  • се однесува како да не постоите;
  • измислува најразлични приказни, шири невистини за Вашиот приватен живот, Ве исмејува. Мета на исмејување може да биде Вашата фризура, начинот на облека, личниот карактер и физичкиот изглед (дебелина итн.).
  • Ве навредува дека не знаете да работите, Ве тера да извршува понижувачки работи, Ве казнува без оправдани причини.

Неколку препораки за вработените:

  • Немојте сами да изнаоѓате начин за надминување на интерперсоналните проблеми кои настануваат, поради несигурноста и стравот да не го изгубите работното место и привилегиите. Обратете се до претпоставените во компанијата, кадровските служби, до судските органи;
  • грижете се за здравјето. Како последица на психички притисок на работно место и лошите работни услови кои влијаат врз Вашето здравје, се јавуваат кардиоваскуларни заболувања или хипертензија, главоболка, стомачни нарушувања, и завршуваат во посериозни ментални нарушувања.
  • не престанувајте да верувате во себе, и не дозволувајте да се сметате себеси за неспособни да ги решите дури и едноставните задачи.

Неколку препораки за претпоставените: Потребна е поголема ангажираност и упатеност на раководителите и менаџерите на ова поле. Вашата улога како претпоставени е клучна, одлучувачка. Темата мобинг на работно место не треба да Ви е непозната и не треба поради некомпетентност и необјективност да го поддржувате мобингот.

Со финансиска едукација против лошите финансиски одлуки

Деновите на финансиска писменост се одбележуваат секоја година при крајот на месецот Ноември,  период по промотивните периоди на штедењето преку „Месец на штедење“ кој се одбележува во месецот Октомври, како и 1ви Ноември „Националниот ден на осигурувањето“ кој исто така се користи за промоција и подигнувањето на свеста на населението за важноста и придобивките од осигурителните продукти на пазарот.

Првенствено, добро е да разграничиме што е тоа финансиска писменост и како истата придонесува во благосостојбата на поединецот. Дефиниција за финансиска писменост според Investopedia[1] е „способноста да се разберат и да се користат различни финансиски вештини при избор на финансиски продукти со цел управување со личните финансии, буџетирањето и инвестирањето“.

Најпрактична примена на финансиската писменост во нашето секојдневие е користење на основните банкарски производи како кредит и депозит во остварувањето на личните финансиски планови, а во последно време, со нивниот раст и понуда на пазарот, комбинирањето на осигурителни и инвестициски продукти во остварувањето на истите тие планови.

Па така, основа за финансиската писменост се временската вредност на парите (time value of money) и сложената каматна стапка (compounded interest rate) како концепти преку кои можат да се разберат сите понудени финансиски продукти на пазарот.

Дополнителен и многу важен сегмент на финансиската писменост е концептот на претворање на човечкиот во финансиски капитал или темата за успешен план за пензионирање, теми кои се обработувани на нашиот блог www.nikogassami.mk како наш придонес за подобра финансиска писменост во нашето општество. На крајот, но не и според важноста, е разбирањето на концептот на ризикот вграден во финансиските продукти и начините на управување со истиот.   

Како овие теми можат да влијаат на нашата благосостојба? Првенствено, и најважна придобивка од зголемена финансиска писменост е избегнувањето на лоши финансиски одлуки. Дополнително, финансиската писменост треба да придонесе кон побрзо финансиско осамостојување и постигнување финансиска стабилност.

Еден едноставен пример за лоша финансиска одлука е непродуктивните задолжувања, односно задолжување за покривање на сегашна потрошувачка без истата да придонесе за зголемување на идните приходи и без конкретен план за враќање на долгот. Ефектите од оваа лоша одлука можат да доведат и до финансиска катастрофа доколку долгот е земен од институции и поединци кои нудат брзи кредити со високи камати.

Втор пример за лоша финансиска одлука е чување на финансиски средства народски кажано „под перница“ во услови на висока инфлација со каква се соочуваме денес. Листата може да се надополни и со инвестирање во ризични финансиски продукти (фондови) со средства кои со голема веројатност ќе бидат потребни во краток временски период за животни потреби или доспевање на некоја обврска, како и купување на полиса за животно осигурување како форма на штедење при неизвесни месечни примања, минимални или никакви ризици по животот на осигуреникот, немање долг и зависни лица.

Да бидеме реални, ова не е едноставен предизвик, посебно за земја со скоро никаква традиција на функционален финансиски пазар и релативно кратка историја на постоење на софистицирани штедни и инвестициски продукти. Денес живееме во време и систем каде што единствен одговорен за сопствената финансиска стабилност во работниот век, но уште поважно во деновите во пензија сме самите ние, па така потребата за што поголема финансиска писменост на населението е од суштинско значење, како за поединецот, така и за целото општество.

Финансиската писменост денес е предизвик и за општества со многу поголема традиција на функционален финансиски пазар, од причини што околностите се многу променети. Според Аналинда Лусарди, професорка по економија од Универзитетот Џорџ Вашингтон[2], денешните одлуки во врска со планирањето на пензијата кои треба да ги донесат младите луѓе се значително покомплексни од одлуките кои ги носеле нивните родители.

Големиот период на ниски каматни стапки ја исклучи можноста младите да штедат во некоја досадна банка без да се грижат каков е ефектот на инфлацијата. Во потрага по повисоки приноси тие се вртат кон акциските пазари на капитал како рационално место за остварување на долгорочните цели, но во исто време се изложуваат и на безброј можности да се направат катастрофални грешки.

Дополнително, повеќе од јасно е дека демографската слика кај нас, а и во Светот укажува на тоа дека државните пензиски фондови нема да можат да исплаќаат пензии во износ каков што исплаќале на претходните генерации, што е и една од причините за реформираниот пензиски систем и кај нас.  Според Лусарди, „потребата од широко распространета едукација за како да се штеди и управува со средства е поголема од било кога“.

Доколку се прашувате, што јас можам денес да направам за да си ја подобрам сопствената финансиска писменост, би ве упатил на еден многу едноставен чекор: да си ја проверите вашата пензиска заштеда во вториот пензиски фонд. Контактирајте го Вашето пензиско друштво или директно, или преку овластен агент, погледнете ја динамиката на уплатени придонеси, остварениот принос на вашата заштеда и наплатените надоместоци, поставувајте прашања во однос на начинот на инвестирање и остварување принос, човечките и техничките потенцијали на Друштвото и очекувањата за иднината.

На ваше располагање е и државната регулаторна агенција МАПАС (Агенција за супервизија на капитално финансирано пензиско осигурување) каде можете да добиете информација во кое пензиско друштво се акумулира вашата пензија од вториот столб (https://mapas.mk/proverka-i-raspredelba-na-osigurenik/).

Важен извор на информации е и веб страната www.penzija.mk која е производ на заедничката едукативна кампања на пензиските друштва. Посебно е важно да бидете целосно информирани и при понуда да преминете во друго пензиско Друштво, одлука која може да има значајно влијание врз вашата пензиска заштеда.

Корисни извори на информации и текстови за финансиска писменост:


[1] https://www.investopedia.com/terms/f/financial-literacy.asp#:~:text=Financial%20literacy%20is%20the%20ability,a%20lifelong%20journey%20of%20learning.

[2] https://www.ft.com/content/b6a8107c-99f4-4a43-8adc-9686e6bd603e

Финансиски институции, PISA тестови, идни пензии и селективност

Веќе извесно време внимание на јавност предизвикуваат неповолните резултати од PISA тестирањето на учениците од средните училишта. Притоа, далеку помала популарност имаат резултатите од истражувањата за информираноста на членовите во задолжителните пензиски фондови, кои укажуваат на релативно неповолно ниво на познавања на членовите на пензиските фондови за капитално финансираното пензиско осигурување.

Зошто е ова важно? Затоа што станува збор за сегмент од домашниот финансиски систем кој се однесува на идните пензии, па оттука, заради социјалната димензија, има посебна улога во домашниот финансиски систем и суштински се разликува од останатите чинители на истиот.

Имајќи го предвид ова, кај друштвата кои управуваат со пензиските фондови, како и кај Агенцијата за супервизија на капитално финансираното пензиско осигурување (МАПАС), покрај високото ниво на транспарентност во работењето, се преземаат и низа активности за едукација на членството, што е особено видливо на веб страницата https://penzija.mk/edukacija/.

Сава пензиско друштво вложува дополнителни напори за едукација на јавноста, преку објава на едукативни текстови со кои се настојува на поблизок начин да се појасни не само начинот на работа на Друштвото, туку и поставеноста на капитално финансираниот пензиски систем во целина.

Впечатокот за потребата од интензивирање на едукативните активности се засилува во периоди на ценовни корекции на пазарите на капитал, кои имаат влијание врз вредноста на сметководствената единица, која претставува пропорционален удел на членот во нето вредноста на фондот.

Во години на солидни приноси и раст на вредноста на сметководствената единица, во кои во суштина се акумулира одредена „резерва“, интересот на јавноста за перформансот на фондовите вообичаено е низок.

Но, при неповолни движења, на социјалните мрежи па дури и во одредени медуми, се коментираат краткорочните движења на сметководствената единица, без да се земе предвид фактот дека пензиските фондови се долгорочни инвеститори и како такви средствата ги инвестираат на долг рок, низ повеќе деловни циклуси кои опфаќаат фази на раст, но и на пад на економската активност, факти познати на секој дипломиран економист и присутни отсекогаш.

Целта на пензиските фондови е да се обезбеди оптимален принос на долг рок, до моментот на пензионирање на членот на задолжителниот фонд, односно до моментот во кој член на доброволниот фонд кој има право на повлекување на средствата, носи одлука тоа право да го искористи.

Гледано наназад, приносот се остварува во подолг временски период во чии рамки можат да се носат различни заклучоци зависно од изборот на временскиот период кој се анализира. Нормално е да постојат разлики помеѓу приносот остварен во текот на една година, просечните приноси остварени низ 2, 3, 4 или повеќе години, како и просечниот принос остварен од датумот на формирањето на фондот.

Можноста за избор на временската рамка за која ќе се коментираат резултатите дава можност за селективност, но и можност за покажување на свесност, одговорност поврзана со опасностите од short-termism, познавање на или напор за запознавање со проблематиката, како и фокус кон прашања кои се релевантни сега, а кои ќе имаат влијание врз идните остварувања.

Имено, во сферата на инвестирањето познато е дека минатите приноси не се гаранција за идните остварувања.

Исто така, познато е и дека пензиските системи еволуираат и дека промените бараат соодветна адаптација на инвестицискиот универзум, која на пензиските фондови би им ја проширила листата на можни вложувања по примерот на пензиските фондови во развиените држави, но и по примерот на актуелните промени во Хрватска.

Сава пензиско друштво останува посветено при управувањето на средствата на пензиските фондови, при носењето на одлуките, при барањата за регулаторни измени и при секое постапување да работи исклучиво во интерес на членството, со долгорочен фокус при носење и имплементација на инвестициските одлуки.

Како и досега, Сава пензиско друштво продолжува со едукативните активности и останува отворено за сите прашања поврзани со капитално финансираното пензиско осигурување.

Над 100 илјади долари приливи од дивиденди и повеќе од 80 милиони денари приливи од камати во задолжителниот пензиски фонд Сава пензиски фонд

Почитувани членови и пензионирани членови,

Ве информираме дека во периодот од 19.09.2022 – 29.09.2022 година на сметката на Сава пензиски фонд, Отворен задолжителен пензиски фонд пристигнаа приливи од камати во износ од 802.275,00 денари, по основ на орочени депозити во домашни банки и приливи од камати од инвестиции во домашни државни обврзници, во износ од 79.963.789,00 денари.

Во истиот период на сметката на Сава пензиски фонд пристигнаа приливи од дивиденди во износ од:

–      34.680,25 САД долари, од инвестираните средства во компанијата SHELL PLC;

–      37.654,68 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд FIDELITY FINANCIALS ETF;

–      11.179,02 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд SPDR S&P KENSHO NEW ECONOMIE;

–      9.627,10 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд VANGUARD FTSE PACIFIC ETF;

–      4.821,73 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд COMM SERV SELECT SECTOR SPDR;

–      2.979,75 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд INVESCO GLOBAL WATER ETF;

–     13.337,85 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд UTILITIES SELECT SECTOR SPDR и

–     308.550,00 денари, од инвестираните средства во компанијата ФЕРШПЕД АД СКОПЈЕ.

Во истиот период на сметката на Отворен доброволен пензиски фонд Сава пензија плус, пристигна прилив од каматa во износ од 6.183,00 денари по основ на орочени депозити во домашни банки и приливи од камати од инвестиции во домашни државни обврзници, во износ од 1.101.199,00 денари, како и приливи од дивиденди во износ од:

–      1.251,75 САД долари, од инвестираните средства во компанијата SHELL PLC;

–      912,87 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд FIDELITY FINANCIALS ETF;

–      283,67 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд SPDR S&P KENSHO NEW ECONOMIE;

–      349,72 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд VANGUARD FTSE PACIFIC ETF;

–      66,69 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд COMM SERV SELECT SECTOR SPDR;

–      91,02 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд INVESCO GLOBAL WATER ETF;

–     371,00 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд UTILITIES SELECT SECTOR SPDR и

–     8.800,00 денари, од инвестираните средства во компанијата ФЕРШПЕД АД СКОПЈЕ.

Овие приливи кои се резултат на инвестирањето на пензиските заштеди акумулирани во пензиските фондови, влијаат на висината на пензиските заштеди на членовите и на пензионираните членови на фондовите. Повеќе информации за резултатите од управувањето со пензиските фондови на Сава пензиско друштво имате во последните квартални извештаи на https://www.sava-penzisko.mk/mk-mk/company/financial-report/2022/

Супервизор на капитално финансирано пензиско осигурување е Агенцијата за супервизија на капитално финансирано пензиско осигурување (МАПАС) www.mapas.mk, (02) 3224 229

Социјален инженеринг – како да се заштитиме од опасностите

Стереотипите кои се поврзани со поимот хакер, дека тоа е единка која работи самостојно веќе одамна се надминати. Кибернетските криминалци се сега далеку подобро организирани во професионални колективи кои се хиерархиски структурирани.

Тие користат напредни технологии како вештачка интелигенција, машинско учење и најразлични видови на автоматизирани процеси за да дојдат до посакуваната цел. Животниот циклус на еден хакерски напад од почеток до крај е намален од недели на денови и часови.

Хакерски напади освен на компјутерската опрема може да бидат изведени и врз луѓето. Овој вид на напади се дефинирани како социјален инженеринг.

Социјалниот инженеринг претставува способност за манипулација со луѓе со цел да се добијат одредени доверливи и посакувани податоци. Со помош на оваа вештина за манипулација се користат голем спектар на постапки кои имаат за цел да ги искористат универзалните човекови доблести и мани како што се: љубопитност, учтивост, добродушност, алчност, бунтовност , осветољубивост и слично.

Социјалниот инженеринг се разликува од класичните хакерски напади како што е искористување на одредени ранливост во информатичкиот систем .Тој користи манипулативни методи преку кои доаѓа до доверливи информации кои се дадени доброволно.

Колку е сериозен овој проблем може да се заклучи од податокот дека дури 90 проценти од кибернетските напади и пробивањето на доверливи податоци се како резултат на измамите преку социјалниот инженеринг(phishing, baiting, pretexting, scareware и многу други ). Поради тоа треба да се посвети посебно внимание на овој вид на напади.

Многу е битно да се има план и да се реагира навремено во случај на било каков безбедносен инцидент.

Одговорните лица за кибернетска безбедност потребно е да имаат воспоставено процедура за реакција при појава на безбедносни инциденти во која прецизно ќе се знаат чекорите во случај на појава на инцидент а исто така ќе се дефинираат и нивоата на ескалација на инцидентите.

Не треба да се заборави дека многу битен и неопходен елемент при имплементација на  кибернетската безбедност во една компанија е мрежната бариера и нејзиното правилно имплементирање.

 Како дел од правилата и препораките за кибернетска безбедност во една компанија би ги наброил:

  • Врската која вработениот ја воспоставува со компанијата на далечина мора да се одвива преку ВПН , односно да биде енкриптирана
  • Врската се воспоставува само преку апликативни решенија обезбедени од стручните служби
  • Во најдобар случај, доколку компанијата може да си го дозволи тоа, потребно е сите да работат на опрема обезбедена од самата компанија. Доколку вработените користат сопствена опрема (BYOD), таа треба да е проверена и одобрена од одговорните лица за ИТ безбедност
  • На опремата треба да има инсталирано соодветни сигурносни апликации и антивирусни решенија
  • Опремата треба да ја користи ексклузивно само вработениот на кого му е доделена и не треба да ја користат други неовластени лица (семејство, пријатели и слично )
  • При најава на компаниската мрежа секогаш да се користи двофакторска автентикација

Меѓутоа сите овие процедури, упатства и преземени безбедносни мерки за заштита од надворешни опасности може да паднат во вода доколку безбедноста биде нарушена одвнатре. Може да ги имаме имплементирано најсофистицираните алатки за заштита и да имаме ригорозни безбедносни процедури па сепак на крај да бидеме нападнати преку внатрешни фактори со употреба на методи од областа на социјалниот инженеринг.

Како добро прифатени практики и совети за справување со социјалниот инженеринг може да се наведат:

  • Секогаш треба да се биде претпазлив и сомнителен кон сите пораки од непознат испраќач. Секогаш треба да се направи проверка од кого е пораката без разлика кое име е наведено во адресата на пораката
  • Никогаш не отворајте линк или прилог во емаил порака од непознат испраќач или порака која не ја очекувате. Најпрвин посоветувајте се со лицата задолжени за кибернетска безбедност
  • Никогаш не прифаќајте понуди кои се од типот “премногу добро да е вистинито”, затоа што веројатно тоа и се
  • Користете сложена лозинка која е составена од повеќе зборови ( омилена песна, книга или слично )
  • Никогаш не пополнувајте лични податоци или податоци од доверлива природа на веб страна до која сте дошле преку линк пратен на емаил
  • Посебно внимание обрнете на емаил пораки во кои има предзнак “Итно!!”
  • Никогаш не ја давајте својата лозинка за најава на друг
  • Никогаш не се најавувајте на компаниски ресурси преку јавни и небезбедни WiFi мрежи
  • Заштитете ги вашите мобилни телефони преку автентифицирана најава и безбедносна апликација за заштита
  • Бидeте внимателни кога некој ви бара доверливи податоци преку телефон

Како посебна би ја издвоил препораката за подигање на свеста кај вработените за кибернетска безбедност. Оваа препорака има извонредно значење и на неа треба да и се посвети дополнително внимание.

Најголемиот број од вработените се убедени дека тие никако не би наседнале на трикови и манипулации од областа на социјален инженеринг. Поради тоа многу е битно да се едуцираат вработените за тоа кои се опасностите , кои се последиците и како да се справат со евентуалните закани. Тоа е континуиран процес и треба постојано да се работи на него преку обуки, известувања, консултации и други методи кои ќе допринесат за зајакнување на безбедноста во компанијата.

Потребно е да се мотивираат вработените за да бидат свесни за опасностите, и да ги читаат сите процедури , упатства и правилници кои се поврзани со кибернетската безбедност. Вработените треба да бидат едуцирани за начинот на работа од дома и добро да ги познаваат опасностите кои произлегуваат од овој начин на работа.

Потребно е најмалку еднаш годишно да се прават специјализирани обуки на кои ќе бидат повторени сите работи кои веќе ги знаат но исто така ќе стекнат и нови информации и инструкции од областа на кибернетската безбедност.

Подигање на свеста кај вработените треба да се манифестира и преку нивно охрабрување и мотивирање да пријавуваат било каков сомнителен настан кој ќе го приметат. Потребно е да се информираат за сите нови или моментални закани кои се појавиле преку праќање на емаил нотификации.