Мојот мајчин јазик – Турски јазик

Според некои неофицијални статистики, турскиот јазик во Република Северна Mакедонија, како мајчин јазик го зборуваат над 80.000 граѓани. Јазикот претежно го зборуваат македонски граѓани со турско потекло. Согласно мултикултурниот и мултиетничкиот карактер на нашата држава, во некои основни и средни училишта каде што има мнозинство Турци, наставата се одвива на турски јазик.

На 21 декември 1944, за првпат, во основното училиште ,,Tефејуз’’ во Скопје имало настава на турски јазик. Во нашата држава има повеќе радио и телевизиски станици кои емитуваат програма на турски јазик, а од 1950 година, во Скопје постои и турски театар.

Турскиот јазик е аглутинативен јазик што припаѓа на семејството на турски јазици, кој се зборува во Југоисточна Европа и Западна Азија. Тој претставува продолжение на отоманскиот турски, кој е западно огуски јазик од групата огуски јазици од семејството на турски јазици.

Јазикот се зборува во географијата на поранешната Отоманска империја, која ги опфаќа Турција, Балканот, Егејските острови, Кипар и Блискиот Исток.

Според Ethnologue, турскиот е 16-ти најзборуван јазик во светот со приближно 83 милиони говорници. Турскиот јазик има статус на национален официјален јазик во Турција, Република Кипар и Северен Кипар.

Турскиот јазик се карактеризира со граматички карактеристики како што се аглутинација и хармонија на самогласки, кои ги споделува со многу други турски јазици. Јазикот обично има редослед подмет-предмет-прирок во однос на структурата на реченицата.

За разлика од јазиците како германскиот и арапскиот, некои од зборовите на турскиот јазик, каде што нема граматички род (мажественост, женственост, полова дискриминација), се од странски јазици како арапски, персиски и француски.

Покрај тоа, другите огуски јазици како што се азербејџански, гагаузи и туркменски имаат високо ниво на меѓусебна разбирливост со турскиот.

Турскиот јазик се пишува со латиница уште од Азбучната револуција во 1928 година под водство на Ататурк. Правилата за правопис на стандардниот турски јазик се контролирани од Здружението за турски јазик.

Истанбулскиот дијалект, исто така наречен истанбулски турски, е стандардна форма на турскиот и турскиот пишан јазик се заснова на овој дијалект. Меѓутоа, постојат различни турски дијалекти во Југоисточна Европа и Блискиот Исток, а овие дијалекти имаат различни фонетски разлики со истанбулскиот турски

Се претпоставува дека турскиот, туркменскиот, саларскиот и азербејџанскиот јазик еволуирале од јазикот наречен Ана Огуз. Западниот огранок на овој предјазик, кој ќе го формира турскиот турски, се развил околу Анадолската Селџуска држава и Анадолските кнежевства помеѓу 11 и 15 век и еволуирал во староанадолски турски.

Неоотоманскиот турски јазик се развива меѓу 19 и 20 век. Како резултат на реформите направени во републиканскиот период, доживеаја различни промени во јазикот од 20 век. Во класификацијата на јазичното семејство, турскиот турски припаѓа на семејството на турски јазици, кое вклучува околу 30 живи јазици што се зборуваат во Источна Европа, Централна Азија и Сибир, и е во групата огузиски јазици кои припаѓаат на Шаз.

Турскиот јазик се зборува како мајчин јазик или втор јазик во различни земји и региони во Југоисточна Европа и Блискиот Исток. Јазикот се зборува како мајчин јазик од мнозинството во поголемиот дел од Анадолија, Источна Тракија и северниот дел на островот Кипар.

Турските малцинства кои живеат во Северна Сирија и Ирак, некои Егејски острови и на југот и истокот на Балканот, кои се опфатени со географијата на поранешната Отоманска империја, исто така го користат турскиот јазик како мајчин јазик.

Со оглед на Орхонските натписи, напишани на турски, старотурски и првиот познат пишан извор на турски јазици, тој има историја од приближно 1.300 години. Исто така, се смета дека постои хипотетички предтурски, кој е заеднички предок на сите турски јазици кои припаѓаат на источната група и групата огури, чиј член е и старотурскиот. На 1 ноември 1928 година, оваа азбука од 29 букви, која беше адаптирана од латинското писмо за турски, беше усвоена наместо старата турска азбука со арапско потекло.

Азбучна револуција е името што генерално се дава на процесот на усвојување на овој закон и ставање на новата азбука во Турција. Оваа азбука се користи за турскиот јазик во Турција, Република Кипар, Турската Република Северен Кипар и на Балканот.

Содржината на турската азбука не е сосема иста со азбуките на другите земји кои користат латински букви во нивните системи за пишување, туку содржи букви добиени за да се исполнат звуците на турскиот јазик (Ç, Ş, Ğ, I, İ, Ö , Ü). Покрај тоа, буквите Q, W и X во основната латиница ISO не се вклучени во турската азбука од латинско потекло.

Во азбуката, обично секоја буква е еквивалентна на фонема; сепак, некои букви може да сочинуваат повеќе од еден звук. На пример, буквата „е“ го формира звукот /æ/ во првиот слог од зборот „дојди“ и гласот /е/ во последниот слог. Изговорот на буквите во турската азбука исто така се разликува од изговорот на буквите во некои западни јазици. На пример, додека буквата C се изговара како /d͡ʒ/ на турски, таа може да се чита како /ˈsiː/ на англиски.

Користени извори од: tr.wikipedia.org преведен на македонски)

Прочитајте повеќе во Неделата на мајчиниот јазик:

Мојот мајчин јазик – Албански јазик

Албанскиот јазик е посебен јазик и посебна група во индо-европското семејство на јазици кој го зборуваат (се претпоставува) помеѓу 8-11 милиони луѓе во целиот свет, а првенствено во Албанија, Косово, Северна Македонија, Црна Гора, Србија, Грција и Италија.

Во Северна Македонија, според последните статистички податоци од 2002 година, Албанскиот јазик го зборуваат повеќе од половина милион граѓани, од сите етнички групи, но претежно Албанците. Исто така, Албанскиот јазик е втор службен јазик во Македонија, во активна употреба во сите јавни и државни институции и органи и онаму каде што Албанците се над 20% од вкупното население во општините, на локално ниво.

Албанскиот јазик се изучува во сите нивоа на образование во Македонија, а се употребува во медиуми, театри, ансамбли, спортски друштва и клубови.

Албанскиот јазик во историјата е пишуван употребувајќи повеќе различни писма, букви и азбука регистрирани уште од раните години од 14-от век. Историјата на ортографијата на Албанскиот јазик е тесно поврзана со културната ориентација и познавањата на странските јазици помеѓу албанските писатели. Првиот знак на постоење на Албанскиот јазик е сведочење од 1284 година.

Официјалниот денешен Албански јазик, се пишува со латинична азбука која е прифатена во 1909 година базирана на дијалектот Геги од градот Елбасан до почетокот на втората светска војна. Во 1945 година се започна со реформи на официјалниот Албански јазик, се продолжи во 1952, 1967 и конечно во 1972 година се утврдува Албанскиот официјален јазик кој што не само што се базира на литературниот дијалект Тоски, туку и зборовите кои се позајмуваат од дијалектот Геги се модифицираат и адаптираат во морфологијата, фонологијата и синтаксата на литературната варијанта. Ова е познато како „Албански стандарден јазик“.

Албанскиот јазик има два главни дијалекти, Геги на север и Тоски на југ, поделени отприлика од реката Шкумбин. Дијалектите се огранети меѓусебно пред најмалку 1.000 години и нивните помалку екстремни форми меѓу себе се разбирливи. Разликите помеѓу дијалектите на Албанскиот јазик не се големи, говорниците се разбираат без потешкотии еден со друг.

Меѓутоа, постојат неколку разлики во фонетскиот систем, во граматичката структура и во лексиката, од кои најглавните се: северниот дијалект има усни и носни самогласки, додека јужниот дијалект само усни самогласки.

Првата пронајдена книга напишана на Албански јазик е „Мешари“ на писателот Џон Бузуки која е напишана од 20 Март 1554 до 05 Јануари 1555 година.

Албанскиот јазик се смета за еден и посебен јазик во рамките на индо-европското семејство на јазици. Ниеден друг јазик не е директно поврзан со нејзиниот огранок ниту пак е сроден со Албанскиот јазик.

Единствените останати јазици кои опстанале до ден денешен како посебни јазици и гранки во индо-европското семејство на јазици се Грчкиот јазик и Ерменскиот јазик.

Албанскиот јазик се смета дека еволуирал од еден од античките палео-балкански јазици, иако сеуште не е јасно и потврдено кој посебен палео-балкански јазик претставува претходник на Албанскиот јазик или каде поточно живеела таа популација во Јужна Европа. Тоа значи дека нема доволно докази за да се поврзе Албанскиот јазик со еден од тие јазици, иако историчарите и луѓето кои се занимаваат со изучување на јазиците најмногу ја поддржуваат и ја користат теоријата дека античкиот Илирски јазик е претходник на Албанскиот јазик.

Најсилното влијание во Албанскиот јазик доаѓало од латинскиот јазик. Местото и времето кога се формирал Албанскиот јазик е непознато.

Категориите на граматиката на Албанскиот јазик се многу блиски со останатите европски јазици. Граматиката на Албанскиот јазик е многу покомплицирана во споредба со другите индо-европски јазици. Албанскиот јазик има 5 падежи и 4 деклинации. Глаголите се многу нередовни. Акцентот е претежно на претпоследниот слог. Именките се делат во три рода (машки, женски и среден) и два броја (множина и еднина)

Албанската азбука, утврдена на Битолскиот конгрес 1908 година, има вкупно 36 букви од кои 7 самогласки: A, E, Ë, I, O, U, Y и 29 согласки: B, C, Ç, D, Dh, F, G, Gj, H, J, K, L, Ll, M, N, Nj, P, Q, R, Rr, S, Sh, T, Th, V, X, Xh, Z, Zh. Од тие, 25 букви се едноставни (a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l, m, n, o, p, q, r, s, t, u, v, x, y), 9 се биграми (dh, gj, ll, nj, rr, sh, th, xh, zh) и 2 се диактрички букви (ë, ç).

Користени извори на информации:

Gjuha Shqipe – Wikipedia

Gjuha shqipe – Wikiwand

Gjuha Shqipe (shqiperia.com)

GjuhaShqipe.com

Прочитајте повеќе во Неделата на мајчиниот јазик:

Развојот на македонскиот литературен јазик

Јазикот како средство за комуникација, секогаш го врзуваме со определен народ, нација, на тој начин ги идентификуваме поединците, заедницата, додека пак стандардниот литературен јазик го поврзуваме со државата во која што се употребува и е официјален, службен.

Македонскиот јазик спаѓа во семејството на јужнословенските јазици и се наоѓа во источната подгрупа. Mестото на македонскиот јазик е во индоевропското семејство, односно словенските јазици јужна група и источна подгрупа на јазици. Покрај тоа што спаѓа во словенските јазици, македонскиот јазик, спаѓа и во балканските јазици.

Има определени особини по кои македонскиот јазик се разликува од останатите словенски јазици и тоа: немање падежи, односно деклинација, третосложен определен и динамичен акцент; удвоен предмет, минато време со помошниот глагол сум и глаголска придавка и минато идно време.

Македонскиот јазик во првата половина на XIX век се поклопува со просветителството, односно со погледите за јазикот на нашите претставници: Јоаким Крчовски, Кирил Пејчиновиќ и Теодосиј Синаитски. Нивното дело го продолжуваат учебникарите, кои го поставуваат прашањето за литературен македонски јазик: Ѓорѓија Пулевски, Партенија Зографски, Кузман Шапкарев и Јордан Константинов-Џинот.

Македонските говори рано започнале да развиваат извесни црти што ги изделуваат како целост во однос на говорите на соседните јужнословенски јазици. Македонскиот јазик покажал и посебен развиток и во однос на назалните согласки. Тука се појавила вокализација на еровите (редуциран вокал) и промена на назалните согласки кои се одделни појави и по хронолошки пат и по резултатите. Притоа, единствено, во македонскиот јазик дошло до изедначување на Ѧ со Ѣ, по губењето на назалниот призвук.                                                                                                                                                          

Кодификацијата на македонскиот литературен јазик, којашто е и официјално озаконување на литературниот јазик и негова практична примена, ја одразува македонската јазична практика и таа е поврзана со неколку историски настани, односно: со решението на Првото заседание на АСНОМ за воведување на македонскиот јазик како службен јазик во македонската држава, со официјалното усвојување на македонската азбука и на македонскиот правопис.

Нешто подоцна во 1945 година, Комисијата составена од македонски филолози и од општествени дејци поднеле предлог за азбука и за правопис на македонскиот јазик, за, потоа, конечно на 7 јуни 1945 година да биде озаконет правописот. Како клучна фигура која има значаен придонес за кодификацијата на македонскиот литературен јазик и за стандардизацијата на литературно јазичната норма се јавува Блаже Конески.

Македонистиката како наука која ги проучува развојот, правописот и другите карактеристики на македонскиот јазик, започнува да се развива со голема брзина дури по обновувањето на македонската државност во 1944 година. Според тоа, со кодификацијата на современиот македонски литературен јазик и основањето на низа образовни и научни установи, чиј основен предмет на изучување е македонскиот јазик, се создаваат сите услови за непречено и објективно развивање на македонистиката како дел од светската наука за јазикот.

Неизбежен дел којшто следувал по прогласувањето на македонскиот јазик како службен јазик во 1945 година, е донесувањето на македонската азбука, којашто претставува официјално и единствено писмо на македонскиот јазик со службен статус на територијата на Република Северна Македонија. Таа се заснова на кирилицата со одредени измени приспособени на македонскиот гласовен систем.

Современата македонска азбука се темели на кирилската азбука на Крсте Петков Мисирков. Азбуката е составена од вкупно 31 буква, од кои 5 самогласки и 26 согласки.

Иако точниот број на говорители на македонскиот јазик како мајчин и како втор јазик не е точно познат, се претпоставува дека има помеѓу 1,5 милион и 3,5 милиони кои го говорат македонскиот јазик како мајчин.

Денес можеме да кажеме дека  македонскиот јазик по многу предизвици низ историјата, претставува целосно оформен и современ литературен јазик, но, сепак, не треба да се запре тука, бидејќи  јазикот е непресушен извор, којшто треба, пред сè, постојано да се негува, да се надградува и, секако, да се зачува, пренесувајќи го на идните поколенија.

Користени извори на информации:
makedonskijazik.mk
manu.edu.mk
www.macedonism.org
wikipedia.org

Зелените обврзници како инструмент за финансирање на одржлив развој

Во последно време сме сведоци на акцентирањето на глобалниот концепт за одржлив развој, што, всушност, претставува предизвик со кој се соочува секоја индивидуа, држава, а и светот, воопшто, сè со единствена цел да се обезбеди континуирано зголемување на квалитетот на животот и благосостојбата во државата и да се обезбеди одржлив развој за сегашните генерации без, притоа, да се загрози можноста за задоволување на потребите на идните генерации.

Имајќи го предвид тоа, зелените обврзници се еден од инструментите кои можат да одиграат важна улога во напорите за обезбедување на одржлив развој.  

Што се, всушност, зелени обврзници и кои критериуми треба да ги исполнуваат? Зелените обврзници се какви било обврзнички инструменти каде нето-прибраните средства (прибрани средства намалени за трошоците за нивно издавање) или нивниот  еквивалентен износ ексклузивно ќе бидат употребени за финансирање или рефинансирање, делумно или целосно, нови и/или постојни подобни зелени проекти и кои се усогласени со Принципите на зелени обврзници (ПЗО) при Меѓународната асоцијација на пазарот на капитал (ICMA).

Што претставувват Принципите на зелени обврзници?
ПЗО се доброволни насоки кои препорачуваат транспарентност и обелоденување и промовираат интегритет поради развој на пазарот на зелени обврзници со појаснување на пристапот на издавање на овие инструменти.

ПЗО се наменети за широка употреба на пазарот, бидејќи ги насочуваат издавачите кон клучните компоненти за лансирање на кредибилни зелени обврзници; им помагаат на инвеститорите преку промовирање достапност на информации потребни за оценување на влијанието врз животната средина од зелените обврзници во кои би инвестирале и им асистираат на преземачите на ризик (underwriters) нудејќи витални чекори кои ги олеснуваат трансакциите и го зачувуваат интегритетот на пазарите.

ПЗО препорачуваат јасен процес на обелоденување за издавачите, кои инвеститори,  банки, преземачи на ризик и останати можат да го користат за да ги разберат карактеристиките на која било зелена обврзница. ПЗО ја нагласуваат потребната транспарентност, прецизност и интегритет на информациите кои ќе бидат обелоденети и објавени од издавачите до засегнатите страни преку основни компоненти и клучни препораки.

Какви видови зелени обврзници постојат?
Тековно, постојат четири видови зелени обврзници (дополнителни типови може да се појават како што се развива пазарот и тие ќе бидат вградени во ажурирањата на ПЗО):

  • Обврзница со стандардна зелена употреба на нето-прибраните средства е стандарден должнички инструмент кој е усогласен со ПЗО. Во случај на банкрот на издавачот, имателот на обврзницата има право да бара дополнителни средства од издавачот доколку состојбата на долгот ја надмине вредноста на колатералот.
  • Зелена приходна обврзница е инструмент чија кредитна изложеност е поврзана со заложените готовински текови од приходите, провизиите, даноците итн. Нето-прибраните средства се користат за финансирање на поврзани или неповрзани зелени проекти кои ги следат ПЗО.
  • Зелена проектна обврзница е проектна обврзница за финансирање на еден или повеќе зелени проекти за кои инвеститорот има директна изложеност на ризик кон проектот или проектите со или без потенцијален регрес од издавачот.
  • Зелена секјуритизирана обврзница е обврзница која е обезбедена со еден или повеќе специфични зелени проекти, вклучително, но не и ограничена со колатерализирани обврзници, хипотекарни обврзници или слични структури. Овој инструмент ги следи ПЗО и вообичаено првиот извор на отплата е готовинскиот тек на средствата. На пример, хипотекарните обврзници можат да вклучуваат заеми за енергетски ефикасни домови. [1]

Кои категории зелени проекти можат да бидат финансирани преку издавање зелени обврзници? Подобните категории на зелени проекти вклучуваат, но не се ограничени на финансирање:

  • Обновливи извори на енергија (вклучувајќи производство, пренос, апарати и производи);
  • Енергетска ефикасност (како, на пример, во нови и обновени згради, складирање енергија, централно греење, паметни мрежи, апарати и производи);
  • Спречување и контрола на загадувањето (вклучувајќи намалување на штетни воздушни емисии, контрола на стакленички гасови, санација на почвата, намалување на отпадот, рециклирање отпад итн.);
  • Еколошки одржливо управување со живите природни ресурси и користење на земјиштето (вклучително и еколошки одржливо земјоделство, сточарство, шумарство итн., пошумување и реставрација на природни предели);
  • Копнена и водна биолошка разновидност;
  • Чист транспорт (редуцирање и елиминирање на штетни емисии преку употреба на возила кои не користат фосилни горива);
  • Одржливо управување со водите и отпадните води;
  • Адаптација кон климатските промени (преку следење на истите и развивање системи кои рано предупредуваат на можна опасност);
  • Производи, производни технологии и процеси кои се приспособени на циркуларна економија (креирање и користење на компоненти кои можат да се рециклираат);
  • Зелени објекти кои ги задоволуваат локалните, националните и меѓународните стандарди или сертификати за еколошки перформанси.

[1] Забелешка на авторот.