Month: November 2022

Со финансиска едукација против лошите финансиски одлуки

Posted on by piksel_gy58ER

Деновите на финансиска писменост се одбележуваат секоја година при крајот на месецот Ноември,  период по промотивните периоди на штедењето преку „Месец на штедење“ кој се одбележува во месецот Октомври, како и 1ви Ноември „Националниот ден на осигурувањето“ кој исто така се користи за промоција и подигнувањето на свеста на населението за важноста и придобивките од осигурителните продукти на пазарот.

Првенствено, добро е да разграничиме што е тоа финансиска писменост и како истата придонесува во благосостојбата на поединецот. Дефиниција за финансиска писменост според Investopedia[1] е „способноста да се разберат и да се користат различни финансиски вештини при избор на финансиски продукти со цел управување со личните финансии, буџетирањето и инвестирањето“.

Најпрактична примена на финансиската писменост во нашето секојдневие е користење на основните банкарски производи како кредит и депозит во остварувањето на личните финансиски планови, а во последно време, со нивниот раст и понуда на пазарот, комбинирањето на осигурителни и инвестициски продукти во остварувањето на истите тие планови.

Па така, основа за финансиската писменост се временската вредност на парите (time value of money) и сложената каматна стапка (compounded interest rate) како концепти преку кои можат да се разберат сите понудени финансиски продукти на пазарот.

Дополнителен и многу важен сегмент на финансиската писменост е концептот на претворање на човечкиот во финансиски капитал или темата за успешен план за пензионирање, теми кои се обработувани на нашиот блог www.nikogassami.mk како наш придонес за подобра финансиска писменост во нашето општество. На крајот, но не и според важноста, е разбирањето на концептот на ризикот вграден во финансиските продукти и начините на управување со истиот.   

Како овие теми можат да влијаат на нашата благосостојба? Првенствено, и најважна придобивка од зголемена финансиска писменост е избегнувањето на лоши финансиски одлуки. Дополнително, финансиската писменост треба да придонесе кон побрзо финансиско осамостојување и постигнување финансиска стабилност.

Еден едноставен пример за лоша финансиска одлука е непродуктивните задолжувања, односно задолжување за покривање на сегашна потрошувачка без истата да придонесе за зголемување на идните приходи и без конкретен план за враќање на долгот. Ефектите од оваа лоша одлука можат да доведат и до финансиска катастрофа доколку долгот е земен од институции и поединци кои нудат брзи кредити со високи камати.

Втор пример за лоша финансиска одлука е чување на финансиски средства народски кажано „под перница“ во услови на висока инфлација со каква се соочуваме денес. Листата може да се надополни и со инвестирање во ризични финансиски продукти (фондови) со средства кои со голема веројатност ќе бидат потребни во краток временски период за животни потреби или доспевање на некоја обврска, како и купување на полиса за животно осигурување како форма на штедење при неизвесни месечни примања, минимални или никакви ризици по животот на осигуреникот, немање долг и зависни лица.

Да бидеме реални, ова не е едноставен предизвик, посебно за земја со скоро никаква традиција на функционален финансиски пазар и релативно кратка историја на постоење на софистицирани штедни и инвестициски продукти. Денес живееме во време и систем каде што единствен одговорен за сопствената финансиска стабилност во работниот век, но уште поважно во деновите во пензија сме самите ние, па така потребата за што поголема финансиска писменост на населението е од суштинско значење, како за поединецот, така и за целото општество.

Финансиската писменост денес е предизвик и за општества со многу поголема традиција на функционален финансиски пазар, од причини што околностите се многу променети. Според Аналинда Лусарди, професорка по економија од Универзитетот Џорџ Вашингтон[2], денешните одлуки во врска со планирањето на пензијата кои треба да ги донесат младите луѓе се значително покомплексни од одлуките кои ги носеле нивните родители.

Големиот период на ниски каматни стапки ја исклучи можноста младите да штедат во некоја досадна банка без да се грижат каков е ефектот на инфлацијата. Во потрага по повисоки приноси тие се вртат кон акциските пазари на капитал како рационално место за остварување на долгорочните цели, но во исто време се изложуваат и на безброј можности да се направат катастрофални грешки.

Дополнително, повеќе од јасно е дека демографската слика кај нас, а и во Светот укажува на тоа дека државните пензиски фондови нема да можат да исплаќаат пензии во износ каков што исплаќале на претходните генерации, што е и една од причините за реформираниот пензиски систем и кај нас.  Според Лусарди, „потребата од широко распространета едукација за како да се штеди и управува со средства е поголема од било кога“.

Доколку се прашувате, што јас можам денес да направам за да си ја подобрам сопствената финансиска писменост, би ве упатил на еден многу едноставен чекор: да си ја проверите вашата пензиска заштеда во вториот пензиски фонд. Контактирајте го Вашето пензиско друштво или директно, или преку овластен агент, погледнете ја динамиката на уплатени придонеси, остварениот принос на вашата заштеда и наплатените надоместоци, поставувајте прашања во однос на начинот на инвестирање и остварување принос, човечките и техничките потенцијали на Друштвото и очекувањата за иднината.

На ваше располагање е и државната регулаторна агенција МАПАС (Агенција за супервизија на капитално финансирано пензиско осигурување) каде можете да добиете информација во кое пензиско друштво се акумулира вашата пензија од вториот столб (https://mapas.mk/proverka-i-raspredelba-na-osigurenik/).

Важен извор на информации е и веб страната www.penzija.mk која е производ на заедничката едукативна кампања на пензиските друштва. Посебно е важно да бидете целосно информирани и при понуда да преминете во друго пензиско Друштво, одлука која може да има значајно влијание врз вашата пензиска заштеда.

Корисни извори на информации и текстови за финансиска писменост:

[1] https://www.investopedia.com/terms/f/financial-literacy.asp#:~:text=Financial%20literacy%20is%20the%20ability,a%20lifelong%20journey%20of%20learning.

[2] https://www.ft.com/content/b6a8107c-99f4-4a43-8adc-9686e6bd603e

Кои ви се правата при обработка на вашите лични податоци

Posted on by piksel_gy58ER

Живееме во свет управуван од податоци. Речиси секоја интеракција, општење и трансакција што ги имаме со повеќето организации, вклучува споделување на лични податоци, како што се име и презиме, адреса и датум на раѓање. Воедно, секојдневно споделуваме лични податоци и онлајн, секој пат кога ќе посетиме веб-страна, кога пребаруваме или купуваме нешто, користејќи социјални медиуми или кога испраќаме е-пошта. Споделувањето податоци помага да го направи животот полесен и поудобен, како и да сме постојано ‘конектед‘ и во тек со случувањата.

НО, вашите лични податоци се Ваши податоци! Тоа Ви припаѓа вам, па затоа е важно истите да се користат разумно и да останат безбедни. Законот за заштита на личните податоци ги гарантира вашите права при обработката на личните податоци како и начинот како правилно и законски да се користат.

Секоја организација/компанија/давател на услуги- контролор, кој на било каков начин ги обработува вашите лични податоци, е обврзан да ве информира за истото. Меѓу другото, контролорите се должни да ве информираат за кои цели ги обработуваат вашите лични податоци, за вашите права, за тоа кој ги користи податоците, рокови на чување на личните податоци итн.

На пример, доколку се регистрирате за користење на услуги за електронска пошта или пак ја активирате функцијата за праќање инстант пораки на вашиот телефонски број, Контролорот е должен на јасен и разбирлив јазик да ви ги даде сите инфорамции пропишани со закон во врска со обработката на вашата е-маил адреса односно телефонскиот број.

Доколку сакате да дознаете дали вашите лични податоци ги обработува Контролорот, имате право да побарате и да добиете информација за истото, да добиете копија и дополнителни информации за обработката, на пример, целите на обработката или категориите на лични податоци што се обработуваат.

На пример, банката каде што сте клиент, на ваше барање може да ви издаде копија од договорот за кредит или пак докторот да ви даде копија од вашето медицинско досие бидејќи овие документи содржат лични податоци за вас.

Ако увидите дека Контролорот има зачувано неточни/ погрешни информации за вас, може да поднесете Барање за исправка при што Контролорот е должен да постапи во законски определен рок.

Може да побарате од Контролорот да ги избрише Вашите лични податоци  доколку повеќе не се потребни за целите за кои сте ги дале, доколку ја повлечете вашата согласност за обработка на истите или пак поднесете приговор на обработката. Како алтернатива на барањето за бришење на лични податоци е барањето за ограничување на обработката, кое овозможува ограничување на начините на кои контролорите ги користат вашите лични податоци.

Во секој случај, она што е најважно е секогаш кога ги давате личните податоци да бидете внимателни и информирани поради која цел ги давате.

Your Personal Information is Valuable! Protect it!

Финансиски институции, PISA тестови, идни пензии и селективност

Posted on by piksel_gy58ER

Веќе извесно време внимание на јавност предизвикуваат неповолните резултати од PISA тестирањето на учениците од средните училишта. Притоа, далеку помала популарност имаат резултатите од истражувањата за информираноста на членовите во задолжителните пензиски фондови, кои укажуваат на релативно неповолно ниво на познавања на членовите на пензиските фондови за капитално финансираното пензиско осигурување.

Зошто е ова важно? Затоа што станува збор за сегмент од домашниот финансиски систем кој се однесува на идните пензии, па оттука, заради социјалната димензија, има посебна улога во домашниот финансиски систем и суштински се разликува од останатите чинители на истиот.

Имајќи го предвид ова, кај друштвата кои управуваат со пензиските фондови, како и кај Агенцијата за супервизија на капитално финансираното пензиско осигурување (МАПАС), покрај високото ниво на транспарентност во работењето, се преземаат и низа активности за едукација на членството, што е особено видливо на веб страницата https://penzija.mk/edukacija/.

Сава пензиско друштво вложува дополнителни напори за едукација на јавноста, преку објава на едукативни текстови со кои се настојува на поблизок начин да се појасни не само начинот на работа на Друштвото, туку и поставеноста на капитално финансираниот пензиски систем во целина.

Впечатокот за потребата од интензивирање на едукативните активности се засилува во периоди на ценовни корекции на пазарите на капитал, кои имаат влијание врз вредноста на сметководствената единица, која претставува пропорционален удел на членот во нето вредноста на фондот.

Во години на солидни приноси и раст на вредноста на сметководствената единица, во кои во суштина се акумулира одредена „резерва“, интересот на јавноста за перформансот на фондовите вообичаено е низок.

Но, при неповолни движења, на социјалните мрежи па дури и во одредени медуми, се коментираат краткорочните движења на сметководствената единица, без да се земе предвид фактот дека пензиските фондови се долгорочни инвеститори и како такви средствата ги инвестираат на долг рок, низ повеќе деловни циклуси кои опфаќаат фази на раст, но и на пад на економската активност, факти познати на секој дипломиран економист и присутни отсекогаш.

Целта на пензиските фондови е да се обезбеди оптимален принос на долг рок, до моментот на пензионирање на членот на задолжителниот фонд, односно до моментот во кој член на доброволниот фонд кој има право на повлекување на средствата, носи одлука тоа право да го искористи.

Гледано наназад, приносот се остварува во подолг временски период во чии рамки можат да се носат различни заклучоци зависно од изборот на временскиот период кој се анализира. Нормално е да постојат разлики помеѓу приносот остварен во текот на една година, просечните приноси остварени низ 2, 3, 4 или повеќе години, како и просечниот принос остварен од датумот на формирањето на фондот.

Можноста за избор на временската рамка за која ќе се коментираат резултатите дава можност за селективност, но и можност за покажување на свесност, одговорност поврзана со опасностите од short-termism, познавање на или напор за запознавање со проблематиката, како и фокус кон прашања кои се релевантни сега, а кои ќе имаат влијание врз идните остварувања.

Имено, во сферата на инвестирањето познато е дека минатите приноси не се гаранција за идните остварувања.

Исто така, познато е и дека пензиските системи еволуираат и дека промените бараат соодветна адаптација на инвестицискиот универзум, која на пензиските фондови би им ја проширила листата на можни вложувања по примерот на пензиските фондови во развиените држави, но и по примерот на актуелните промени во Хрватска.

Сава пензиско друштво останува посветено при управувањето на средствата на пензиските фондови, при носењето на одлуките, при барањата за регулаторни измени и при секое постапување да работи исклучиво во интерес на членството, со долгорочен фокус при носење и имплементација на инвестициските одлуки.

Како и досега, Сава пензиско друштво продолжува со едукативните активности и останува отворено за сите прашања поврзани со капитално финансираното пензиско осигурување.