Ве информираме дека во периодот од 01.12.2023–31.12.2023 година на сметката на Отворен задолжителен пензиски фонд Сава пензиски фонд, пристигнаа приливи од камати од инвестиции во домашни државни обврзници, во износ од 53.918.850,00 денари.
Во истиот период на сметката на Сава пензиски фонд, Отворен задолжителен пензиски фонд, пристигнаа приливи од дивиденди во вкупен износ од 1.033.688,17доларии 67.462,57 евра, од кои ги издвојуваме:
УСД 206.715,77 од инвестицискиот фонд ISHARES MSCI GLOBAL MIN VOL FACTOR, управуван од BLACKROCK FUND ADVISORS;
УСД 154.232,97 од инвестицискиот фонд VANGUARD FTSE PACIFIC ETF, управуван од THE VANGUARD GROUP;
УСД 150.504,42 од инвестицискиот фонд VANGUARD S&P 500 ETF, управуван од THE VANGUARD GROUP;
УСД 96.498,55 од инвестицискиот фонд VANECK GOLD MINERS ETF, управуван од VANECK ETF TRUST;
УСД 78.413,43 од инвестицискиот фонд ISHARES IBOXX INVESTMENT GRADE CORPORATE BOND ETF, управуван од BLACKROCK FUND ADVISORS;
УСД 6.074,64 од инвестицискиот фонд VANGUARD FTSE PACIFIC ETF BOND, управуван од THE VANGUARD GROUP;
УСД 4.159,28 од инвестицискиот фонд VANGUARD S&P 500 ETF управуван од THE VANGUARD GROUP;
УСД 6.784,24 од инвестицискиот фонд ISHARES MSCI GLOBAL MIN VOL FACTOR, управуван од BLACKROCK FUND ADVISORS;.
УСД 2.597,52 од инвестицискиот фонд VANECK GOLD MINERS ETF, управуван од VANECK ETF TRUST; и
УСД 1.885,71 од компанијата SHELL PLC.
Овие приливи кои се резултат на инвестирањето на пензиските заштеди акумулирани во пензиските фондови, им припаѓаат на членовите и на пензионираните членови на фондовите и влијаат на нивните пензиски заштеди.
Супервизор на капитално финансирано пензиско осигурување е Агенцијата за супервизија на капитално финансирано пензиско осигурување (МАПАС) (02) 3224 229, www.mapas.mk
На почетокот на месец октомври, милитантната група Хамас започна смртоносна, повеќестрана офанзива од појасот Газа врз Израел со истрелување ракети и испраќање на своите сили во земјата преку копно, воздух и море. Како одговор, израелскиот премиер Нетанјаху изјави дека сега започнуваат долга и тешка војна. Тековно, борбите на воен терен продолжуваат, а меѓусебните напади се интензивираат, резултирајќи со бројни човечки жртви. Загубата на човечки животи е несомнено трагичниот исход од секој воен конфликт, а во ова кратко согледување ќе се осврнеме на потенцијалните импликации од конфликтот врз глобалните финансиски пазари.
Историски наназад постојат примери за претходни воени конфликти во регионот на Блискиот Исток кои што предизвикале значајни геополитички и економски последици ширум светот, исто како што се случи во 1970-тите години. Меѓутоа, разликите од пред педесет години и денес се евидентни. Од една страна, ОПЕК и производителите на нафта од Блискиот Исток имаат се помалку доминантна позиција во глобалната понуда на нафта како резултат на зголеменото производство на американска нафта од 2010 година и големиот скок на производството од Русија од 2008 година, кои создадоа подиверзифициран пазар на нафта од три страни, доминиран од САД, Русија и Саудиска Арабија. Меѓу трите доминантни производители на нафта, можеби Саудиска Арабија има најмала преговарачка моќ поради нејзината најголема финансиска зависност од приходите од нафта без останати значителни приходи што Русија и САД ги уживаат од други фосилни горива и стокови производи. Од друга страна, нивото на кохезија помеѓу земјите од Блискиот Исток е пониско, споредено со периодот пред 1970-тите години. Моменталната моќ на производителите на нафта на Блискиот Исток и арапските земји е многу помала отколку во минатото, главно поради политичките промени во многу арапски држави по Арапската пролет (2010-2012), серија анти- владини протести, востанија и вооружени бунтови кои се проширија низ арапскиот свет во Блискиот Исток и Северна Африка.
Аналитичарите на Bloomberg Economics објавија три сценарија за понатамошниот тек на конфликтот. Сценарио број 1 подразбира војната да остане ограничена на израелска и палестинска територија што би имало минимално глобално влијание, во услови кога Саудиска Арабија и Обединетите Арапски Емирати би ги надополниле барелите иранска нафта. Второто сценарио подразбира проширување на конфликтот кон Либан и Сирија, што ефективно би преминал во прокси војна помеѓу Иран и Израел, и економската штета би била повисока. Ваквото сценарио би значело проширување на тензиите и во поширокиот регион, 10% раст на цената на нафтата, намалување на глобалниот раст за 0,3пп во 2024 година како и раст на глобалната инфлација за 0,2пп. Директниот конфликт меѓу Иран и Израел (Сценарио број 3) е сценарио со мала веројатност, но опасно. Тоа може да биде поттик за глобална рецесија. Зголемените цени на нафтата и намалените ризични средства би му задале значителен удар на растот и би ја зголемиле инфлацијата. Во ова сценарио, вмешаноста и зголемените тензии на суперсилите би додале до нестабилност.[1]
Во однос на пазарните импликации, овој конфликт најмногу се очекува да влијае на цената на нафтата. Иако не се очекува големо влијание се додека војната е локализирана, постојат нагорни ризици за истата доколку конфликтот заземе поширока димензија. Цената на нафтата може да влијае на стапката и очекувањата за инфлација кои и ја диктираат траекторијата на монетарната политика. Зголемени очекувања за инфлација може да влијаат на зголемување на волатилноста на пазарите. Сепак, веројатноста за настанување на “worst case” сценарио на арапско-израелска војна преку кое глобалната економија и финансиските пазари би почувствувале значајни последици тековно е ниска.
Историски, геополитичките настани имале ограничен надолен импакт на акциските пазари. Сепак, доколку продолжениот конфликт ги зголеми очекувањата за инфлација и следствено за продолжена рестриктивна монетарна политика, негативното влијание кај акциските пазари би можел да биде позначаен. Од друга страна, информацијата за продолжување на конфликтот може да придонесе до нагорен потенцијал на средствата кои се сметаат за “безбедни засолништа” како што се златото и американскиот долар. Конфликтот има потенцијал дополнително да придонесе кон постоечкиот тренд на поларизација на веќе затегнатите геополитички односи на светската сцена. Исто така, вклучувањето на САД во конфликтот би имало дополнителен негативен импакт на буџетскиот дефицит и јавниот долг на САД, што би можело да се рефлектира врз движењата на приносите на државните американски обврзници.
Сумарно, иако тековното влијание од воениот конфликт помеѓу Израел и Хамас врз светската економија и пазари на капитал е ограничено, веројатноста за зголемено негативно влијание не е исклучена. Напротив, истата е директно поврзана со потенцијалите за проширување на конфликтот и вклучување на повеќе земји во истиот. Влијанието од овој конфликт примарно може да се ефектуира во цените на нафтата и следствено раст на стапките на инфлација на глобално ниво. Исто така, може да придонесе за негативен пазарен сентимент, пад на акциските пазари и раст на обврзничките приноси, при што нагорни движења би можеле да забележат златото и американскиот долар.
Сава пензиско друштво, како долгорочен инвеститор, во континуитет и посветено ги следи состојбите на финансиските пазари, притоа проценувајќи ги долгорочните очекувања и следствено преземајќи соодветни инвестициски активности во најдобар интерес на членството.
[1] Извор: Bloomberg, Wider War in Middle East Could Tip the World Economy Into Recession, October 13, 2023
Ве информираме дека во периодот од 31.08.2023–17.09.2023 година на сметката на Сава пензиски фонд, Отворен задолжителен пензиски фонд пристигнаа приливи од камати во износ од 7.098.062,00 денари, по основ на орочени депозити во домашни банки и приливи од камати од инвестиции во домашни државни обврзници, во износ од 18.516.828,00 денари.
Во истиот период на сметката на Сава пензиски фонд, Отворен задолжителен пензиски фонд, пристигна приливи од дивиденди во износ од:
– 13.525,96 САД долари, од инвестираните средства во компанијата HONEYWELL INTERNATIONAL INC.;
– 10.510,94 САД долари, од инвестираните средства во компанијата INTEL CORPORATION;
– 6.664,00 САД долари, од инвестираните средства во компанијата MICROSOFT CORP.;
– 11.007,61 САД долари, од инвестираните средства во компанијата THE ESTEE LAUDER COMPANIES INC.;
– 37.587,93 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд ISHARES IBOXX INVESTMENT GRADE CORPORATE BOND ETF и
– 92.086,10 евра, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд ISHARES STOXX EUROPE 600 UCITS ETF (DE).
Ве информираме дека во периодот од 31.08.2023–17.09.2023 година на сметката на Сава пензија плус, Отворен доброволен пензиски фонд пристигнаа приливи од камати во износ од 373.120,00 денари, по основ на орочени депозити во домашни банки и прилив од камата од инвестиции во домашни државни обврзници, во износ од 120.125,00 денари.
Во истиот период на сметката на Сава пензија плус, Отворен доброволен пензиски фонд, пристигна прилив од дивиденда во износ од:
– 297,77 САД долари, од инвестираните средства во компанијата HONEYWELL INTERNATIONAL INC.;
– 358,75 САД долари, од инвестираните средства во компанијата INTEL CORPORATION;
– 258,47 САД долари, од инвестираните средства во компанијата MICROSOFT CORP.;
– 411,18 САД долари, од инвестираните средства во компанијата THE ESTEE LAUDER COMPANIES INC.;
– 830,59 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд ISHARES IBOXX INVESTMENT GRADE CORPORATE BOND ETF и
– 3.085,85 евра, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд ISHARES STOXX EUROPE 600 UCITS ETF (DE).
Овие приливи се резултат на инвестирањето на пензиските заштеди акумулирани во пензиските фондови и влијаат на нивната висина.
Супервизор на капитално финансирано пензиско осигурување е Агенцијата за супервизија на капитално финансирано пензиско осигурување (МАПАС) (02) 3224 229, www.mapas.mk
Инфлацијата претставува стапка на раст на генералното ниво на цените на стоките и услугите во една економија за определен временски период. Инфлацијата е широка мерка која вообичаено го опфаќа растот на трошоците за живот во една економија и растот на инфлацијата може да се интерпретира како намалување на куповната моќ на населението. Генерално, инфлацијата може да е предизвикана од фактори на страната на побарувачката, како и фактори на страната на понудата. Исто така, подолготрајните нагорни инфлациски притисоци на определени производи и услуги, може да имаат преносни ефекти врз цените и на останати производи и услуги и да придонесат за дополнително подгревање на инфлациските очекувања. Состојбите на пазарот на труд исто така може да влијае на нивото на цени во една економија.
Зошто дојде до раст на глобалната инфлација?
Стапките на инфлација, како во земјите во развој, така и во развиените земји во текот на 2022 година достигнаа нивоа незабележани неколку декади. Ваквите движења имаа влијание врз финансиските пазари и предизвикаа значителни корекции на обврзничките пазари, ги поттикнаа на брза реакција монетарните власти во голем број земји и влијаеа врз намалување на очекувањата за глобалниот раст.
За време на пандемијата на ковид дојде до појава на неколку трендови кои имаа свој удел во растот на глобалните цени. Како еден фактор кој влијаеше на растот на цените е олабавената фискална и монетарна политика со цел поддршка на економиите за време на пандемијата. Така, владините програми за поддршка кои беа во насока на зголемување на расположливиот доход на населението ја поттикнаа побарувачката која беше поддржана од олабавените финансиски услови во економиите.
Воведувањето на тарифи кое започна уште пред пандемијата и намалениот раст на глобалната трговска размена беа протолкувани како зачеток на деглобализациски процеси со потенцијален среднорочен импакт на синџирите на набавки и потреба од преструктуирање кое ќе значи повисоки трошоци во билансите на компаниите и следствено повисоки цени.
Воениот конфликт во Украина и зголемените геополитички ризици дополнително придонесоа за тесни грла во синцирите на снабдување и понуда која е недоволна да ја задоволи пост-пандемичната зголемена побарувачка. Војната во Украина имаше значајно влијание врз цените на храната и енергенсите. Од аспект на енергенсите, се нотира значајната улога на Русија на пазарот на нафта и гас. Исто така, не помалку значајна е и улогата на Русија и Украина како земји извознички на основни прехрамбени суровини како пченица и пченка. Ваквите состојби резултираа со повисоки цени на енергенсите, перзистентни дисрупции во синџирите на набавка и зголемени производствени трошоци.
Така, врз растот на глобалната инфлација влијаеа фактори на страната на понудата, тесните грла во синџирите на набавка, геополитичките тензии и војната во Украина, но и фактори на страната на побарувачката, односно комбинацијата од фискален стимул како одговор на ковид кризата и бранот на оптимизам со реотворањето на економиите кои имаа стимулативен ефект врз побарувачката кај голем број земји. Дополнително, ценовните притисоци кај платите и затегнувањата на пазарите на труд придонесоа за зголемување и кај базичната инфлација.
Инфлацијата во Р.С. Македонија
Домашната стапка на инфлација ги следеше глобалните движења и под влијание на надворешни и внатрешни фактори забележа значително високо ниво, принудувајќи ја Народната банка да започне затегнување на монетарната политика.
Влијанието на порастот на трошоците на живот вообичаено е посилно изразено кај ниско-доходните земји, односно кај економиите во развој, каде голем дел од потрошувачката на домаќинствата е за храна и основни добра.
Како земја со највисок степен на трговска отвореност помеѓу земјите од Западен Балкан, увозната компонента има значителен удел во движењето на цените во Р.С. Македонија. Народната банка повеќекратно нотираше дека ценовните притисоци во нашата земја главно произлегуваат од фактори на страната на понудата, поврзани со промените на цените на глобалните пазари. Сепак, храната и енергијата се влезна компонента кај повеќе други производи и услуги, со што во услови на перзистентен раст кај храната и енергенсите, растот на цените стана пошироко распространет зголемувајќи ја динамиката и кај базичната инфлација.
Исто така, брзото прелевање на подолготрајните притисоци од цените на храната и енергијата врз цените на останатите производи и услуги значеше дополнително зголемување на инфлациските очекувања кај економските субјекти.
Заштита од инфлација на портфолијата на пензиските фондови
Стапките на инфлација, како на глобално ниво, така и во земјава бележат тренд на намалување во текот на годинава. Спроведените фискални и монетарни мерки исто така имаат придонес во стабилизација на цените и инфлациските очекувања. Очекувањата се за понатамошно намалување на инфлацијата и стабилизирање на истата на пониски нивоа од тековните во наредниот период.
Сава пензиско друштво во поглед на управувањето со средствата на фондот е насочено кон остварување соодветен долгорочен принос на средствата на фондот имајќи ја пред сè предвид суштинската улога на задолжителното капитално финансирано пензиско осигурување, стапката на пораст на трошоците на живот и останатите основни системски параметри на пензиското осигурување. Активниот пристап при инвестирањето на Сава пензиско друштво овозможува изложеност кон компании со квалитетни биланси и силна пазарна позиција кои релативно се помалку погодени во услови на економско окружување со повисока. Зголемувањето на можностите за инвестирање во вложувања кои се високо корелирани со стапката на инфлација е континуирана заложба на Друштвото.
Инвестирањето во обврзници индексирани со инфлацијата е ефикасен начин за зашитита на портфолијата од нагорните инфлациски движења, што ја истакнува потребата од зголемување на понудата на македонскиот пазар на капитал со ваков тип на инструмент. Исто така, во економски амбиент на повисока инфлација, уште повеќе доаѓа до израз потребата од зголемување на можностите за инвестирање во класи на инструменти со традиционално повисоки приноси. Гледано низ долгорочна призма, акциските пазари историски генерирале приноси кои ја победувале инфлацијата. Така, секое зголемување на можноста за инвестирање во ризична актива би значело и зголемени можности за реализација на повисоки реални приноси на пензиските фондови на долг рок.
Диверзификацијата на вложувањата е еден од основните начини за управување со ризиците при инвестирањето. Сепак, инфлациските стравови во текот на 2022 година ги придвижија и акциските и обврзничките изложености во иста насока, намалувајќи ги диверзификациските бенефити на обврзниците. Ваквите движења покажуваат дека алтернативните инвестиции може да бидат силна алатка за диверзификација на портфолијата во услови на раст на инфлацијата и зголемена корелација помеѓу движењата на цените на акциските и обврзничките инструменти.
Законските ограничувања во капитално финансираното пензиско осигурување значат неможност за директна изложеност на пензиските фондови кон некои инструменти за кои традиционално се смета дека нудат заштита од инфлацијата, како недвижности или скапоцени метали. Изложувањето кон овие инструменти може да биде посредно преку удели во инвестициони фондови кои содржат инструменти издадени од компании кои се изложени кон злато или недвижен имот.
Релативно високите стапки на инфлација во изминатиот период повторно ја истакнуваат потребата од законски измени кои на пензиските фондови во земјата ќе им овозможат поширок инвестициски универзум, односно можност за насочување на инвестициите кон инструменти со повисок очекуван принос на долг рок, кој ќе компензира за зголемените долгорочни инфлациски очекувања, што во крајна линија би придонело за реализација на повисоки реални приноси на пензиските фондови на долг рок.
Ве информираме дека во периодот од 03.07.2023–12.07.2023 година на сметката на Сава пензиски фонд, Отворен задолжителен пензиски фонд пристигнаа приливи од камати во износ од 3.430.741,00 денари, по основ на орочени депозити во домашни банки и приливи од камати од инвестиции во домашни државни обврзници, во износ од 20.204.059,00 денари.
Во истиот период на сметката на Сава пензиски фонд, Отворен задолжителен пензиски фонд, пристигнаа приливи од дивиденди во износ од:
131.711,22 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд VANGUARD S&P 500 ETF;
3.784,75 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд GLOBAL X VIDEO GAMES& ESPORT;
30.512,60 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд ISHARES IBOXX INVESTMENT GRADE CORPORATE BOND ETF и
Во истиот период, на сметката на Сава пензија плус, Отворен доброволен пензиски фонд пристигнаа приливи од камати во износ од 88.339,00 денари, по основ на орочени депозити во домашни банки и приливи од камати од инвестиции во домашни државни обврзници, во износ од 412.653,00 денари, како и приливи од дивиденди во износ од:
3.639,92 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд VANGUARD S&P 500 ETF;
73,00 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд GLOBAL X VIDEO GAMES& ESPORT;
682,25 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд ISHARES IBOXX INVESTMENT GRADE CORPORATE BOND ETF и
448,62 САД долари, од инвестираните средства во инвестицискиот фонд GLOBAL X AUTONOMOUS&ELEC-ETF.
Овие приливи се резултат на инвестирањето и влијаат на пензиските заштеди акумулирани во пензиските фондови.
Супервизор на капитално финансирано пензиско осигурување е Агенцијата за супервизија на капитално финансирано пензиско осигурување (МАПАС) (02) 3224 229, www.mapas.mk
Деловното пишување се користи за професионална и деловна комуникација. Тоа е наменски дел од пишувањето што му пренесува релевантни информации на читателот на јасен, концизен и ефективен начин. Тука се вклучени понуди до клиенти, извештаи, белешки, е-пошта и известувања. Умешноста во деловното пишување е критичен аспект на ефективната комуникација на работното место и пренесување на саканата порака.
Видови на деловно пишување
Деловното пишување може да се категоризира во четири типа: поучен (инструктивен) , информативен, убедлив и трансакциски тип
1. Поучен (инструктивен) тип Типот на деловно пишување е насочувачки и има за цел да го води читателот низ чекорите за полесно завршување на задачата. Ваквото пишување всушност претставува еден вид упатство во кое се напишани насоките според кои треба да се извршат зададените задачи.
2. Информативен тип Информативното деловно пишување се однесува на точно и доследно пренесување на деловните информации. Се состои од документи од суштинско значење за основните функции на бизнисот за следење на резултатите, презентирање на плановите и усогласување со законските обврски. На пример тоа се: финансиските извештаи на една компанија, записниците од состаноци и можеби најважното, пишувањето извештаи. Можам да истакнам, во нашето друштво редовно се практикува овој тип на пишување за одлуките од редовните деловни состаноци. Се подготвуваат и праќаат извештаи до сите вработени за да се информираат за дневниот ред на состанокот и за донесените одлуките.-
3. Убедлив тип Целта на убедливото пишување е да го импресионира читателот и да влијае на неговата одлука. Пренесува релевантни информации за да ги убеди дека одреден производ, услуга или компанија нуди најдобра вредност. Таквиот тип на пишување е генерално поврзан со маркетинг и продажба. Вклучува предлози, е-пошта за продажба на големо и соопштенија за печатот.
4. Трансакциски тип Секојдневната комуникација на работното место спаѓа во категоријата трансакциско деловно пишување. Најголемиот дел од таквата комуникација е преку е-пошта, но вклучува и официјални писма, формулари и фактури.
Принципи на добро деловно пишување
Јасност на целта Пред да започнеме деловен документ, белешка или е-пошта, треба да размислиме за две основни прашања: -Кој е читателот? -Што сакам да му пренесам на читателот преку моето пишување? Јасната цел му дава насока на пишувањето и го развива неговиот тон, структура и тек.
Јасност на мислата Пред да се почне со пишување треба да се осмисли напишаното, тоа го прави пишувањето помалку структурирано, и повторливо. Деловното пишување бара умешност да се редуцираат долгите, раскошни реченици во концизни, јасни. Треба да се извлече што е значајно за јасно да се напише.
Пренесување точни и релевантни информации Примарната цел на деловното пишување е да пренесе вредни информации. Неточната или неважна содржина влијае на целта на документот. За ефективно деловно пишување, информациите мора да бидат со дополнителна вредност и целосни.
Избегнување жаргони Едноставниот стил на пишување многу помага во комуникацијата и пренесување на пораката до читателот. Грандиозното пишување полно со звучни зборови, акроними и жаргони треба да се избегнува до максимална можна мера. Во спротивно, читателот нема да може да го разбере документот или ќе изгуби интерес за него.
Прочитајте и потврдете Читањето на пасусите гласно по завршување на пишувањето може да открие недостатоци и празнини во аргументите. Затоа се препорачува да се побараат повратни информации од колегите за да се потврди некоја грешка и да се изврши корекција доколку е потребно.
Праксата е клучот Умеење во деловното пишување може да се постигне преку редовна пракса. Посветување внимание на вокабуларот, структурата на реченицата и стилот на пишување додека читате текстови од други, може да помогне да се развие ист или сличен стил.
Бидете директни кога станува збор за деловно пишување презентирањето на суштината најдобро е да биде на самиот почеток. Со тоа му заштедувате и време на читателот.
Избегнувајте опширно пишување Ако значењето може да се пренесе со три збора, не треба да се протега на пет. Обемното пишување е непривлечно за читателот . На пример, наместо да напишете „написот користи повеќе зборови отколку што е потребно“, напишете „написот е опширен“.
Граматика и структура на реченицата
Добрата граматика и структурата на речениците го прикажуваат вниманието посветено на деталите и вештината во деловното пишување ,тоа се особини кои се високо ценети во бизнисот.
Деловното пишување се надградува со текот на времето, како и граматиката. На пример, знаци (emoticons) кои се почесто се користат стануваат сè по прифатени во деловното пишување. Добриот пишувач секогаш треба да се прилагодува и надградува со настанатите промени за да ја усовршува својата вештина.
Лесно за паметење Деловните соработници го ценат документот што може да ја пренесе својата порака со површен поглед. Деловните документи може да се подобрат преку употреба на списоци со бројки или точки, јасни наслови, концизни параграфи и разумна употреба на задебелено форматирање за да се истакнат клучните зборови.
Јасноста на мислата, правилната структура на граматиката и реченицата и едноставниот јазик го карактеризираат ефективното деловно пишување.
Сигурно некаде сте слушнале или сте прочитале за поимотearly retirement (предвремено пензионирање). Можеби Ви звучело невозможно или Ве асоцирал на предвремено пензионирање поради бенефициран стаж, меѓутоа не е точно ниту едното, ниту другото. Во овој блог пост нема да пишувам за предвремено пензионирање поради бенефициран стаж, туку ќе го објаснам поимот early retirement и финансиска независност.
Најпрво, важно е да знаете еден клучен податок, а тоа е податокот дека не постои закон кој што вели дека мора да работите до 64/62 години. Сè повеќе станува популарен трендот на барање начини преку кои ќе можете да го напуштите работното место неколку години пред возраста за пензионирање, а да останете финансиски независни. На Запад, тој тренд зема и поголеми размери каде младите бараат начин да се пензионираат и во 30-тите, 40-тите години од својот живот.
Предвременото пензионирање и финансиската независност се овозможи и во Македонија со основањето на доброволните пензиски фондови. Токму доброволните пензиски фондови се еден од подобрите начини да стигнете до таа цел. Приватниот Отворен доброволен пензиски фонд Сава пензија плус со својата инвестициска стратегија за остварување соодветен долгорочен принос на средствата на фондот, нуди начин таа идеја да се преточи во реалност.
Со цел подобро разбирање на овој концепт, во продолжение ќе биде објаснет концептот на предвремено пензионирање и финансиска независност преку т.н. F.I.R.E. (Financial Independence, Retire Early) movement.
Што е Financial Independence, Retire Early (F.I.R.E) Movement?
Наједноставно дефинирано, целта на F.I.R.E. концептот значи заштеда на поголемиот дел од вашиот тековен приход со цел да се акумулираат доволно средства за да можете да бидете финансиски независни. Тоа значи дека можете да станете финансиски независни и на возраст од 40 години, доколку пред тоа сте штеделе и инвестирале 50-70% од вашиот приход.
Самиот F.I.R.E. концепт не значи само заштеда денес, за да можете утре да си заминете од работното место каде што сте сега, туку значи, штедење денес, за да можете утре да работите колку сакате, каде сакате и како сакате, а во исто време да имате прилив на средства кои ќе ви обезбедат финансиски стабилен живот и животен стандард кој што вие го посакувате.
Со цел да станете финансиски независни и да можете предвремено да се пензионирате потребно е да направите неколку чекори и тоа:
Да направите промени во тековниот буџет
Првиот чекор до финансиска независност е кратење на трошоците изаштедување минимум 50% од вашата нето плата на месечно ниво. Во реалност тоа би значело бришење и исплата на целиот долг кој го имате што е можно побрзо, наоѓање начини за намалување на трошоците за храна, транспорт, куќните трошоци и останатите трошоци кои ги имате на месечно ниво. Исто така, колку ви е повисока платата и со тоа поголема можноста за штедење, толку побрзо ќе ги акумулирате средствата потребни за предвремено пензионирање, со што пожелно е изнаоѓање и начини за остварување на поголем приход.
Пресметка на потребните средства за пензионирање на годишно ниво
Најголем дел од нас знаеме колку средства месечно ни се потребни за одржување на животниот стандард кој го преферираме. Со тоа, ќе знаете и колку средства ќе ви требаат на месечно или годишно ниво, доколку одлучите да се пензионирате предвремено. За ваша поголема сигурност, препорачливо е зголемување на износот кој го предвидивте за 10-20%.
Доста важен дел од планирањето на потребните средства за предвремено пензионирање е планирањето на здравственото осигурување. Со оглед на фактот дека вие одлучувате да ја напуштите работата, тоа значи дека нема повеќе да бидете здравствено осигурани, па треба да најдете опција која ќе ви нуди здравствено осигурување. Прва опција би била приватно здравствено осигурување, а втора опција би била наоѓање работа со пола работно време кое ви нуди државно здравствено осигурување, вклучено во вашата бруто плата.
Предвидување на вкупната заштеда која ви е потребна
За да бидете финансиски независни, најважниот момент кој мора да го планирате е токму овој, односно да ги предвидите вкупните средства кои треба да ги имате како заштеда.
Првото правило за да го постигнете тоа е правилото на 25. Имено, вие треба да имате средства во износ од најмалку 25 пати од годишните трошоци пред да се пензионирате. Тоа значи дека доколку годишно трошите 10.000 евра, потребно е да имате минимум 250.000 евра како заштеда пред да се пензионирате.
Практичен пример за F.I.R.E. концептот би бил следниот:
Вие сте на возраст од 34 години, ангажирани како Senior Developer, и имате нето плата од 120.000 денари. Да претпоставиме дека платата не ви се намалила/зголемила во периодот на штедење за предвремено пензионирање (секако овој пример можете да го прилагодите кон Вашите примања и годишни трошоци кои ги имате).
50% од вашата нето плата ја заштедувате и тоа: 70% на индивидуална сметка во доброволен пензиски фонд, а останатите 30% распределени во: приватно здравствено осигурување, инвестирање во акции или во инвестициски фондови или ги депонирате средствата во банка. Тоа значи дека 60.000 денари ги распределувате: 42.000 денари во доброволен пензиски фонд, а останатите 18.000 денари во претходното наведените финансиски продукти.
Со помош на калкулаторот на веб страната на Сава пензиското друштво – „Mој пензиски план“ (Калкулатор), ќе бидат преставени трите сценарија и пресметка на акумулираната сума во трите сценарија на очекуван принос.
Бруто акумулирана сума, во МКД*
очекуван номинален принос, на годишно ниво
Период на вложување
4% – песимистичко
5% – базично
6% – оптимистичко
20 години
14.948.095
16.685.396
18.658.694
25 години
18.658.694
24.083.550
27.828.835
Ако земеме една од опциите од табелата за пример1, со месечна уплата од 42.000 денари во период од 20 години (законски смеете средствата да ги повлекувате на 54/52 години), вие би уплатиле вкупно 10.080.000 денари за 20 години. Под претпоставка дека стапката на принос е 5%, приносот на тие средства би бил 6.605.396 денари, што значи дека вкупно акумулираните средства би биле 16.685.396 денари. Доколку ги претвориме тие средства во евра, на вашата индивидуална сметка би имале 271.307 евра.
Оваа пресметка е од информативна природа, но доволно го докажува ефектот на штедењето и сложената каматна стапка. Лесно може да се воочи ефектот на „времето“, односно колку подолго штедите, толку поголема акумулација на средства би имале, благодарение на сложената каматна стапка (види претходен текст, 8-то светско чудо, сложената каматна стапка).
Исплатата на средства може да започне на 54/52 години. Во однос на износот на приливи кои може да ги очекувате на месечно ниво, за некоја основна информација поделете ја акумулираната сума на онолку години/месеци колку би сакале да примате пензиски надоместок. Имајте на ум, дека при опција за постепено повлекување на парите, остатокот и понатаму би бил дел од фондот и на тој износ низ годините би се остварувал принос.
Овој пример докажува дека доброволните пензиски фондови треба да ви се прв избор доколку одлучите да го изберете патот на предвремено пензионирање. Доброволните пензиски фондови ви нудат целосна флексибилност на планирање на уплатите и исплатите доколку се одлучите за предвремено пензионирање. Едноставноста, немањето на никакви обврски за редовност или висина на уплати кај доброволното капитално финансирано пензиско осигурување ви нуди начин, вашите планови и соништа да ги реализирате многу побрзо од очекуваното.
Пресметката е од информативна природа. Добиениот износ на акумулирани средства е проектиран врз основа на параметрите кои корисникот самиот ги внесува: период на уплата, моментална состојба на доброволна индивидуална сметка, месечен или годишен износ на доброволен придонес, надомест од уплатени придонеси и очекувана стапка на принос. Во пресметката се вклучени ставките: „надоместок за управување со средствата“ и „трансакциски трошоци“, за повеќе детали отвори. Приносот на Вашата доброволна индивидуална сметка и/или професионална сметка е променлив и зависи од приносот на Вашиот Доброволен пензиски фонд и од надоместоците наплатени од Вашето друштво кое управува со Доброволниот пензиски фонд. Идните стапки на принос не се гарантирани. Исплатата на пензиски надоместок од доброволно пензиско осигурување се оданочува согласно одредбите од Законот за данок на личен доход.
Ве информираме дека во периодот од 08.05.2023–17.05.2023 година на сметката на Сава пензиски фонд, Отворен задолжителен пензиски фонд пристигнаа приливи од камати во износ од 548.826,00 денари, по основ на орочени депозити во домашни банки, приливи од камати од инвестиции во домашни државни обврзници, во износ од 45.950.000,00 денари и прилив од каматa од инвестиции во странски државни обврзници, во износ од 23.043,12 САД долари.
Во истиот период на сметката на Сава пензиски фонд, Отворен задолжителен пензиски фонд, пристигна прилив од дивиденда во износ од:
– 118.697,34 евра, од инвестираните средства во компанијата ALLIANZ SE;
– 19.123.230,00 денари, од инвестираните средства во компанијата АЛКАЛОИД АД СКОПЈЕ.
Во тој период на сметката на Отворен доброволен пензиски фонд Сава пензија плус, пристигна приливи од камати во износ од 8.548,00 денари, по основ на орочени депозити во домашни банки, приливи од камати од инвестиции во домашни државни обврзници, во износ од 2.136.000,00 денари и прилив од каматa од инвестиции во странски државни обврзници, во износ од 955,94 САД долари.
Во истиот период на сметката на Сава пензија плус, пристигна прилив од дивиденда во износ од:
– 4.691,83 евра, од инвестираните средства во компанијата ALLIANZ SE;
– 9.362,15 евра, од инвестираните средства во компанијата BAYERISCHE MOTOREN WERKE AG и
– 220.500,00 денари, од инвестираните средства во компанијата АЛКАЛОИД АД СКОПЈЕ.
Овие приливи кои се резултат на инвестирањето на пензиските заштеди акумулирани во пензиските фондови, им припаѓаат на членовите и на пензионираните членови на фондовите и влијаат на висината на нивната пензиска заштеда.
Супервизор на капитално финансирано пензиско осигурување е Агенцијата за супервизија на капитално финансирано пензиско осигурување (МАПАС) (02) 3224 229, www.mapas.mk
Сé поголем број на компании во нашата земја ги мотивираат своите вработени со исплата на бонус или имаат други форми на бенефиции за успешно завршена работа во компанијата и наградување на вработените. Најчесто исплатата на бонусот е еднаш во годината и секој работник нетрпеливо ја очекува исплатата на својот бонус.
Обично плановите за идниот бонус се претходно „скроени“ и припаѓаат на две големи групи:
Првата група на планови е поврзана за инстантно трошење на бонусот – покривање на стари долгови, патување, купување на скапа „играчка“ – мобилен телефон, телевизор, автомобил) или слично, и
Втората група на планови се сведува на заштеда на бонусот и негово инвестирање – заштеда во банка, купување недвижност, вложување во инвестициски фонд…
Идејата на текстот подолу е да Ви понуди уште една алтернатива за бенефиција која би можеле да ја добиете од Вашиот работодавач, наспроти најчесто користената бенефиција – исплата на бонус.
Вашата компанија при исплата на бонус, како дел од плата, врши плаќање на придонеси од плата и данок на личен доход. Во 2023 година придонесите од плата изнесуваат 28% додека данокот на личен доход изнесува 10%.
Да претпоставиме дека бонусот кој треба да го земете изнесува во бруто износ 90.000 МКД. Со исплата на бонусот, вие на вашата трансакциска сметка ќе добиете нето износ од 58.320 МКД – види пример подолу.
Опис
Износ, во МКД
Бруто плата
90.000
Придонеси од плата (28%)
25.200
Данок на личен доход (10%)
6.480
Нето износ
58.320
Како што веќе потенцирав, работодавачите имаат повеќе начини и видови на бенефиции за своите вработени. Еден од начините, да се обезбеди бенефиција за вработен, е уплата на придонес во доброволен пензиски фонд, преку организирање на професионална пензиска шема од страна на работодавач за своите вработени. Ако го земеме горниот пример, и ако претпоставиме дека работодавачот има на располагање 90.000 МКД кои ги наменил за обезбедување на бенефиција за Вас како негов вработен, ја има законската можност да ги користи даночните бенефиции при уплата во доброволен пензиски фонд за свој вработен.
*Користена е претпоставка дека во рамки на истиот месец покрај бонус ќе земете и редовна плата при што со исплата на плата ќе го искористите „личното даночно ослободување“.
Ова значи дека придонесот уплатен од страна на Вашиот работодавач во доброволен пензиски фонд, кој подлежи на плаќање на данок на личен доход, а кој ќе го добиете како бенефиција на Вашата индивидуална пензиска сметка во доброволен пензиски фонд, ќе изнесува 81.000 МКД (90.000 МКД намалени за платен данок на личен доход од 10%).
Средствата уплатени во доброволен пензиски фонд, се доверени на професионалниот тим на Сава пензиско друштво, кој ги инвестира и се грижи Вашите средства да се оплодуваат со стапки на принос, кои може да се погледнат на следниот линк .
Доколку не Ви е познато доброволното пензиско осигурување и на кој начин Вашиот работодавач може да врши уплата на доброволно пензиско осигурување за Вас, како вработен, можете да прочитате повеќе за предностите и карактеристиките на доброволното пензиско осигурување (трет столб) во моите претходни блогови .
Исто така, распрашајте се дали Вашата компанија има формирано пензиска шема од 3 столб во одредено пензиско друштво. Бидете проактивни и предлагајте различни можности за тоа како Вашиот работодавач може да Ви обезбеди бенефиција и да Ве направи задоволен вработен.
Во последно време, една од темите која привлекува внимание е вештачката интелигенција (AI) односно, како таа може да му помогне на човекот и дали таа може да доведе до пропаѓање на одредени гранки во општеството.
Од една страна, се луѓето засегнати од широката достапност на вештачката интелигенција и можноста да бидат заменети од неа, загриженоста да ги изгубат нивните работни места и нивните приходи, како што е примерот во IT фирмите кои ја интегрираат сè повеќе и повеќе вештачката интелигенција во нивните компании и отпуштаат луѓе. Како пример се наведува алатка како ChatGTP која може да програмира како Level 3 програмер и да замени голем дел неискусни и не доволно квалификувани кадри. Bо новинарството се генерираат брзи текстови од вештачката интелигенција, која може да ги замени новинарите итн.
Од друга страна, се луѓето кои знаат да ја искористат вештачката интелигенција за да си ја олеснат работата и да генерираат повисок профит.
Тука се и теоретичарите на завери, кои укажуваа на најцрни сценарија, што би се случило со земјава доколку продолжиме да ја надградуваме вештачката интелигенција. Дел од нив може и да се сфатат сериозно, , кога сме сведоци дека во разговор со AI, знае да искаже љубов, некое друго чувтсво или мислење,врз основа на поставени прашања. Гледаме како филмови кои беа во жанр на научна фантастика како: The Terminator, Iron Man, I Robot, RoboCop стануваат реалност и можеби во иднина нема и да ги гледаме како научно фантастични филмови, туку ќе ги гледаме како филмови коi беа пред времето и ја предвидоа иднината.
Основачот на ChatGTP, Илон Маск во една прилика беше запрашан што најмногу го плаши, а неговиот одговор беше ,,Развојот на вештачката интелигенција’’ и тоа до каде може да оди тој развој. Малку е иронично е тоа дека некој кој се плаши од вештачката интелигенција, ни даде алатка која можеме да ја користиме сите ние во светот, и остава на нашата свест и совест дали тоа ќе го користиме во добри или лоши цели.
Па ајде сега ќе се вратиме на нашата тема на пензиски фондови и да видиме што мисли вештачката интелигенција за вложувањата и сигурноста на пензиските фондови во Република Северна Македонија.
Го прашавме ChаtGTP и ги пренесуваме изворно неговите одговори:
Зошто треба да се вложува во пензиски фондови во Македонија?
Пензискиот фонд е инвестициски фонд составен од континуирано придонесување на вработените и нивните работодавци, што на крајот на работната кариера на вработениот овозможува извесен износ на пари за пензисирање. Вложувањето во пензиски фондови е долгорочна инвестиција која може да се исплати на долг рок.
Вложувањето во пензиски фондови е важно за следните причини:
1. Долгорочна инвестиција: Вложувањето во пензиски фондови е долгорочна инвестиција, што значи дека се очекува да има растеж во текот на годините.
2. Намалување на ризикот: Пензиските фондови го намалуваат ризикот за инвеститорите, бидејќи парите се инвестираат во различни активи кои се одржливи на долг рок.
3. Повеќе можности за инвестирање: Пензиските фондови имаат повеќе можности за инвестирање, бидејќи инвестициските правила го дозволуваат инвестирање во различни класи на активи, како што се акции, обврзници, итн.
4. Даноци: Во многу земји, вклучувајќи ја и Македонија, вложувањето во пензиски фондови се опфаќа со данок на намалување на данокот на доходот, што значи дека инвеститорите можат да заштедат пари на даноците.
5. Пензисирање: Вложувањето во пензиски фондови го овозможува надополнувањето на пензиската состојба на работниците на долг рок, што значи дека можат да имаат удобен и безбрижен пензис.
Сепак, треба да се има предвид дека инвестициите во пензиски фондови имаат свој ризик, бидејќи вредноста на инвестициите може да падне поради различни причини, како што се финансиска криза, големи промени во пазарот, итн. Затоа е важно да се направи добро истражување пред да се одлучите за вложување во одреден пензиски фонд.
Во Македонија, пензиските фондови се регулирани и надгледувани од страна на Агенцијата за надзор на дополнителните пензиски фондови (МАПАС) и инвестициски фондови (АНДПФИ), што значи дека постојат мерки за заштита на инвеститорите. Исто така, Македонија има стабилна макроекономска средина и се очекува да има растеж на пазарот на краткорочна и долгорочна основа.
Вложувањето во пензиски фондови во Македонија може да биде добра инвестиција за личните финансии на долг рок, бидејќи овозможува надополнување на пензиската состојба на работниците и нивните семејства. Сепак, пред да се одлучите за вложување, е важно да направите детална анализа на различните пензиски фондови, да се консултирате со финансиски советник и да разберете ги сите аспекти на инвестирањето во пензиски фондови.
Кои се предностите на пензиските фондови во Македонија?
1. Систем за задолжителност на вработените: Вработените во Македонија мора да учествуваат во системот за задолжително пензиско осигурување, што им дава можност да инвестираат во пензиски фондови и да го зголемат својот приход во пензија.
2. Диверзификација на инвестициите: Пензиските фондови имаат различни опции за инвестирање на пензиските заштеди, вклучувајќи во тоа акции, обврзници, недвижности и други инвестициски опции. Ова им овозможува да ги диверзификуваат своите инвестиции и да се заштитат од ризиците на еден вид на инвестиција.
3. Професионално управување на инвестициите: Пензиските фондови во Македонија се управуваат од страна на професионални инвестициски менаџери, кои го следат пазарот и ги управуваат инвестициите на фондот во најдобриот интерес на инвеститорите.
4. Долгорочна планирање: Инвестирањето во пензиски фондови е дел од долгорочното планирање за пензија, што овозможува на граѓаните да го подготват својот финансиски статус за иднината. Ова е особено важно во време кога животните трошоци растат, а луѓето живеат подолго.
Дали пензиските фондови во Македонија се сигурни?
Пензиските фондови во Македонија функционираат под строги законски и регулаторни рамки, што ги прави високо регулирани и сигурни институции. Фондовите се надгледуваат од страна на (Агенцијата за супервизија на капитално финансирано пензиско осигурување н.з.), која има за цел да ги заштити интересите на вработените кои се вклучени во пензиските фондови. Фондовите треба да следат принципи на диверзификација на инвестициите и да ги максимизираат добивките, со што ги заштитуваат пензиските приходи на вработените.
Иако не може да се гарантира дека инвестициите во пензиските фондови ќе бидат успешни во секој момент, пензиските фондови се инвестициски институции со долгорочни инвестициски портфолија кои обично имаат значително поголема веројатност за добивка отколку краткорочните инвестиции. Воопшто, пензиските фондови се сметаат за сигурни инвестиции за вработените кои сакаат да ги заштитат своите пензиски приходи во долг период од време.
Забелешка на авторот:
Одговорите од алатката се минимално изменети за терминолошки поблиску да одговараат на изразите кои ги користиме во македонската регулатива.Гледаме дека вештачката интелигенција (АI) има позитивно мислење за пензиските фондови во Македонија, за тоа како се вложуваат нашите парите, каков менаџерски тим ги води фондовите, што значи и оваа алатка која нема причина да биде со било какви предрасуди кон некој финансиски продукт во Македонија ни кажува дека е добро за секој од нас што порано да почнеме да вложуваме, за наша подобра иднина. Сепак, и покрај тоа што AI може да ви даде одредени насоки дури и за пензиските заштеди, во Сава пензиско друштво на располагање е цел тим на професионалци, кој ќе одговори професионално на сите Ваши прашања, ќе биде Ваш финансиски советник и ќе ве упати во пензиското осигурување.
